„Mussolini. Butny faszysta” — recenzja biografii Duce: historia dyktatury, której prawie nie znamy

W kąciku recenzenta dziś czas na kolejną porcję historii — i co ja poradzę, że znów historii totalitaryzmu? — czyli „Mussolini. Butny faszysta” autorstwa Görana Hägga.


Mussolini Butny faszysta recenzja


Rzeczywiście osoba Benito Mussoliniego jest u nas nieco pomijana i zapomniana — mówiąc o totalizmach chętnie napominamy Hitlera i Stalina, łatwo przyklejamy łatkę faszyzmu — zaś znajomość włoskiej dyktatury jest nikła. To chyba efekt braku bezpośrednich negatywnych związków Polaków i Italii — o Włochach pamiętamy, że „Giuseppe w Warszawie”, że nasze kontakty w Rzymie długi czas po wrześniu 1939 r. działały, że Ciano był przeciwny atakowi Niemiec na Polskę — że nie było wojny polsko-włoskiej.
Zaś o samym Mussolinim myślimy jako o dość operetkowej postaci — to efekt archiwalnych kronik, które pokazują mocno ekspresyjne pozy kacyka z południa.

Poza tym czarna dziura; ze mną dotąd było podobnie, toteż naprawdę z przyjemnością przeczytałem książkę Görana Hägga.
W kwestii formalnej: nie jest to książka taka jak obie zrecenzowane już biografe Hitlera — opowieść nie jest aż tak detaliczna, autor nie nasycił jej aż taką ilością przypisów. Może to nie jest zarzut (wiele osób uważa, że łatwiej czyta im się książkę poprowadzoną jednowątkowo), jednak dla mnie „Butny faszysta” jest przez to jeden ząbek niżej niż dzieła Tolanda i Ullricha.

Nie oznacza to, że z książki nie sposób się niczego dowiedzieć. Mnie udało się poznać szereg interesujących faktów, które teraz tradycyjnie podaję ku dyskusji z P.T. Czytelnikami. A mianowicie:

  • młodość pod sztandarami socjalizmu i to w jego zdecydowanie skrajnej postaci (marksizm, anty-katolicyzm);
  • po wybuchu Wielkiej Wojny młody redaktor Mussolini początkowo był przeciwnikiem wdania się w nią przez Włochy, lecz w pewnym momencie, kierowany wyłącznie cwaniactwem politycznym, zaangażował się w poparcie na jej rzecz udziału wojny świata łacińskiego ze światem germańskim — widziano to jako szansę na oderwanie części ziem znajdujących się pod panowaniem Habsburgów;
  • rychło po wojnie Mussolini stanął na czele ruchu faszystowskiego, który dość przypadkowo i zdecydowanie bez przelewu krwi w 1922 r. wyniósł go do władzy — przejęcie władzy nastąpiło oczywiście zgodnie z regułami włoskiego parlamentaryzmu;
  • ideologicznie faszyzm włoski — to cecha wspólna z totalitaryzmami radzieckim i niemieckim — był ruchem za nowoczesnością, postępem, rozwojem techniki — przeciwko prądom tradycjonalistycznym (z biografii Hitlera dowiadujemy się jak źle czuł się na dworze króla Włoch, podczas jednej z wizyt w Rzymie). Mussolini-rewolucjonista nie zlikwidował monarchii tylko z przyczyn oportunistycznych;
  • odchodzenie od parlamentarnej formy rządów na rzecz dyktatury, niemniej zawsze (podobnie jak w początkowej fazie rządów Hitlera) poprzez ustawodawstwo;
  • faszyzm był zasadniczo mało brutalnym reżimem — mówi się o jednej ofierze śmiertelnej walk o władzę (Matteotti), nieco wcześniej miejsce tajemniczy wypadek największego konkurenta Mussoliniego w walce o rząd dusz Gabriele d’Annunzia;
  • faszyzm to dyktatura bez ofiar — utrata łask Duce nie groziła śmiercią, lecz  a przy poparciu społecznym większe nawet niż u Hitlera (ale jak to u Włochów — gorzej zorganizowanym). Jednak w czasie wojny w Abisynii wojska włoskie dopuściły się zbrodni przeciwko ludzkości (użycie broni chemicznej), później zaś — po nieudanym zamachu na wicekróla Grazianiego — w akcie zemsty wymordowano tysiące Abisyńczyków;
  • istotnym elementem włoskiego faszyzmu był postęp społeczny — faszyzm miał silne konotacje socjalne (wielu starszych stażem współpracowników Duce było starymi socjalistami), osuszanie bagien, budowa miast, autostrad — ale też i pomysły w stylu iście radzieckim (nowa rachuba lat oraz słowotwórstwo). Mussoliniemu udało się zwalczyć mafię — która odżyła dopiero po 1943 r. (dzięki współpracy z Amerykanami);
  • w objęcia Hitlera popchnęło Mussoliniego kompletnie irracjonalne zaangażowanie w wojnę domową w Hiszpanii — Duce zawsze zawsze uważał Niemców za największych wrogów Italii i całego świata łacińskiego, ale dla opinii światowej stał się takim samym szaleńcem (chociaż po konferencji monachijskiej uważano go za obrońcę pokoju na poziomie Chamberlaina);
  • niechęć do niemieckich teorii rasowych — nacjonalizm włoski nie był nacjonalizmem rasistowskim (Mussolini uważał Żydów za istotny element każdej społeczności), jednak po 1938 r. pojawiły się elementy ustawodawstwa przypominające raczej apartheid;
  • dzięki temu na ziemi włoskiej (do 1943 r.) praktycznie nie zaistniał Holokaust — włoscy Żydzi nie byli wywożeni do obozów, okupacja części ziem francuskich (po upadku Republiki Vichy) dla tamtejszych Żydów oznaczała kres prześladowań;
  • kuriozalne w kontekście tego co wiemy o Stalinie i Hitlerze: dyktator Mussolini utracił władzę wskutek… głosowania. Odwołała go Wielka Rada Faszystowska, w dodatku zwołana przez samego Mussoliniego (lipiec 1943 r.). Wrócił do niej już jako namiestnik (Republika Salò) z ramienia Hitlera — ale we Włoskiej Republice Socjalnej faktycznie rządziła niemiecka generalicja — zaczęły się m.in. prześladowania Żydów;
  • autor stawia ciekawą tezę — że trudno byłoby postawić Duce przed sądem za czyny mające miejsce przed 1943 r. (wyjąwszy wojnę chemiczną w Abisynii, za którą większą odpowiedzialność ponosili jego dowódcy) — natomiast po uwolnieniu przez spadochroniarzy Skorzennego tylko za to, że firmował zbrodnie niemieckie popełnione w okupowanej części Włoch;
  • konie Mussoliniego to też smutna sprawa — złapany przez komunistyczną partyzantkę, rozstrzelany bez sądu (razem z kilkunastoma, czasem całkiem przypadkowymi osobami), znieważany po śmierci, razem z nim jego ex-kochanka Clara Petacci. Osoby odpowiedzialne za tę zbrodnię oczywiście uniknęły odpowiedzialności.

Biografię Mussoliniego naprawdę warto przeczytać, choćby po to, by poznać, że czasem dyktatura może mieć postać soft — co wcale nie oznacza pozytywnego rozwoju spraw.

subskrybuj
Powiadom o
guest

Witryna wykorzystuje Akismet, aby ograniczyć spam. Dowiedz się więcej jak przetwarzane są dane komentarzy.

88 komentarzy
Oldest
Newest
Inline Feedbacks
zerknij na wszystkie komentarze
88
0
komentarze są tam :-)x