Czy można wytoczyć powództwo o ustalenie nieważności weksla wystawionego pod wpływem bezprawnej groźby?

Czy dopuszczalne jest powództwo o ustalenie nieważności weksla wystawionego pod wpływem bezprawnej groźby? Czy w ogóle groźbą taką może być alternatywa: albo zawiadamiamy prokuraturę o możliwości popełnienia przestępstwa (oszustwa) — albo wystawiasz nam weksel własny in blanco, na pokrycie ewentualnych szkód wywołanych tym oszustwem?

wyrok SA w Warszawie z 24 maja 2017 r. (sygn. akt VI ACa 318/16)
Groźbą bezprawną może być zapowiedź wykonania prawa podmiotowego niezgodnie z jego przeznaczeniem, wyłącznie w celu spowodowania obawy u składającego oświadczenie woli, czyli groźba nadużycia prawa podmiotowego. Może to być też takie zachowanie, które jest formalnie zgodne z prawem, jednakże zmierza do wymuszenia złożenia oświadczenia woli.

Spór dotyczył ważności weksla własnego — wystawionego pod wpływem gróźb zawiadomienia organów ścigania o rzekomym oszustwie — na poczet zabezpieczenia ewentualnej szkody.

Powódka pracowała w towarzystwie ubezpieczeniowym na stanowisku administracyjnym, dodatkowo świadczyła usługi jako doradca finansowy w zakresie sprzedaży polis ubezpieczeniowych. Powszechnym obyczajem w firmie było to, że doradcy płacili pierwszą składkę za polisę z własnego konta bankowego — dzięki czemu wyrabiali miesięczną normę sprzedażową oraz przyspieszali wypłatę prowizji.
Jednak część klientów opóźniała się z zapłatą kolejnych składek, co wywołało podejrzenie, że powódka fałszuje wnioski, aby zwiększyć sprzedaż i uzyskać prowizję. Podjęta próba weryfikacji klientów częściowo spełzła na niczym, m.in. dlatego, że doradcy często wpisywali nieprawdziwe numery telefonów (żeby koledzy nie podebrali im klientów) — zatem umowa o pośrednictwo została rozwiązana, zaś dla ułatwienia odzyskania potencjalnych strat przedstawiono kobiecie alternatywę: albo organy ścigania zostaną zawiadomione o przestępstwie oszustwa (i pracę straci także jej mąż), albo podpisze ona weksel własny in blanco na zabezpieczenie spłaty należności wynikającej z niewłaściwego wykonania umowy (oraz deklarację wekslową i pisemne uznanie długu, łącznie na kwotę 107 tys. złotych).

Dwa lata później kobieta złożyła pisemne oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych złożonych oświadczeń woli, a następnie wniosła powództwo o ustalenie nieważności weksla własnego in blanco, a także deklaracji wekslowej i pisemnego uznania długu jako złożonych pod wpływem groźby bezprawnej.

art. 87 kc
Kto złożył oświadczenie woli pod wpływem bezprawnej groźby drugiej strony lub osoby trzeciej, ten może uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia, jeżeli z okoliczności wynika, że mógł się obawiać, iż jemu samemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste lub majątkowe.

Sąd prawomocnie uwzględnił powództwo: powódka ma interes prawny w ustaleniu nieważności weksla — interes prawny rozumie się bowiem jako obiektywna niepewność prawa lub stosunku prawnego, która zostanie zakończona wskutek wydania orzeczenia. Powódka była niepewna co do charakteru więzi prawnej łączącej strony po złożeniu oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych wystawienia weksla — zatem chociaż nie istniał spór o zapłatę, ani też nie mogła domagać się zwrotu weksla lub deklaracji wekslowej — miała prawo wystąpić z powództwem opartym o art. 189 kpc.

Groźbą w tym przypadku była zapowiedź zawiadomienia organów ścigania o możliwości popełnienia przestępstwa — wprawdzie nie każda zapowiedź zawiadomienia może być kwalifikowana jako groźba wyłączająca ważność składanych oświadczeń woli — jednak w pewnych przypadkach nawet zachowanie formalnie zgodne z prawem może być traktowane jako groźba bezprawna. Należy bowiem odróżnić bezprawność zastosowanego środka od bezprawności celu.

W odniesieniu do powódki groźba poległa na przedstawieniu informacji o rzekomo grożącej szkodzie w sposób uniemożliwiający zapoznanie się z zarzutami i pozwalający na ocenę, czy żądający wystawienia weksla posiada dowody determinujące odpowiedzialność powódki (m.in. na zawinione działanie, istnienie długu i jego wysokość). Powódce przedstawiono swoiste ultimatum, nie dając przy tym czasu na zapoznanie się z materiałami, nie stworzono także komfortowych warunków na analizę sytuacji. Spotkanie odbyło się w niewielkim pomieszczeniu, strony dzielił od siebie niewielki dystans — były to warunki wyjątkowo niekomfortowe, uniemożliwiające swobodne podejmowanie decyzji i wywołujące dodatkowo atmosferę zagrożenia (zdaniem sądu „przedstawiciele pozwanej spółki złożyli powódce oświadczenie, które stanowiło wyraz swoistego „handlu” czynnościami prawnymi”).

Grożenie zawiadomieniem prokuratury o przestępstwie popełnionym przez dłużnika nie może być użyte jako środek presji celem wymuszenia świadczenia, a taka właśnie sytuacja miała miejsce w niniejszej sprawie z tym, że zamiast wymuszenia świadczenia mamy do czynienia z podpisaniem oświadczenia o uznaniu długu w nieokreślonej do końca wysokości oraz z podpisaniem deklaracji wekslowej i weksla in blanco umożliwiających wpisanie do weksla również bliżej niekreślonej co do wysokości kwoty.

Oznacza to, że uznanie długu nastąpiło w okolicznościach określonych w art. 87 kc, co skutkuje nieważnością tego oświadczenia, a w konsekwencji także nieważnością weksla i deklaracji wekslowej.

subskrybuj
Powiadom o
guest

Witryna wykorzystuje Akismet, aby ograniczyć spam. Dowiedz się więcej jak przetwarzane są dane komentarzy.

13 komentarzy
Oldest
Newest
Inline Feedbacks
zerknij na wszystkie komentarze
13
0
komentarze są tam :-)x