Sygnalizacyjnie: do Trybunału Konstytucyjnego trafił wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich o zbadanie zgodności przepisu kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, który zakazuje zawarcia małżeństwa osobie chorej psychicznie lub dotkniętej niedorozwojem umysłowym zawarcia, chyba że za zgodą sądu. TK ma też zbadać dopuszczalność żądania unieważnienia małżeństwa z powodu choroby psychicznej lub niedorozwoju psychicznego.
Sprawa ma sygnaturę K 13/15, termin nie jest jeszcze wyznaczony, a wniosek ombudsmana dotyczy art. 12 par. 1-2 krio.
art. 12 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego:
§ 1. Nie może zawrzeć małżeństwa osoba dotknięta chorobą psychiczną albo niedorozwojem umysłowym. Jeżeli jednak stan zdrowia lub umysłu takiej osoby nie zagraża małżeństwu ani zdrowiu przyszłego potomstwa i jeżeli osoba ta nie została ubezwłasnowolniona całkowicie, sąd może jej zezwolić na zawarcie małżeństwa.
§ 2. Unieważnienia małżeństwa z powodu choroby psychicznej albo niedorozwoju umysłowego jednego z małżonków może żądać każdy z małżonków.
§ 3. Nie można unieważnić małżeństwa z powodu choroby psychicznej jednego z małżonków po ustaniu tej choroby.
Wzorcem kontroli konstytucyjności zakazu zawarcia małżeństwa przez osobę chorą psychicznie ma być zakaz dyskryminacji (art. 31 ust. 3 Konstytucji RP), czyli meta-reguła, w myśl której konstytucyjne prawa i wolności człowieka mogą ulec ograniczeniu wyłącznie w sposób adekwatny do konieczności ochrony ściśle wskazanego dobra chronionego, zawsze jednak ograniczenie to nie może godzić w istotę prawa lub wolności.
Nie da się ukryć, że patrząc na art. 12 kodeksu rodzinnego trudno znaleźć przesłankę dla zakazu zawarcia związku małżeńskiego przez osobę chorą psychicznie — który to zakaz dopiero w nadzwyczajnej sytuacji może być uchylony przez sąd. To bardzo istotne ograniczenie dość podstawowej wolności człowieka — ochrony życia prywatnego, prawa wyboru własnej drogi przez życie, czynienia ze sobą tego, co uważa się za stosowne (nawet osoba chora powinna mieć takie prawo).
Podsumowując dodać można, że w orzecznictwie przyjmuje się, iż dla unieważnienia małżeństwa na podstawie art. 12 par. 2 krio nupturient musi być chory w chwili zawarcia małżeństwa — nie może być przesłanką późniejsze popadnięcie w chorobę (tak SN w wyroku z 9 lipca 2003 r., IV CKN 327/01). Co ciekawe wychodzi się też z założenia, że dopiero szczególne okoliczności takie jak „długotrwałe i prawidłowe funkcjonowanie małżeństwa oraz pochodzenie z małżeństwa zdrowych, dorosłych dzieci” pozwalają na oddaleniem powództwa o unieważnienie takiego małżeństwa (wyrok SN z 4 lutego 1985 r., IV CR 557/84).