Informacyjnie: Sąd Najwyższy w uchwale z 13 maja 2015 r. zajął się ciekawym pytaniem dotyczącym zakresu wyłączenia sędziego ze względu na wcześniejsze świadczenie pomocy prawnej stronie postępowania (III CZP 10/15).
Teza uchwały brzmi:
Sędzia jest wyłączony z mocy ustawy tylko w sprawach, w których — będąc radcą prawnym — świadczył pomoc prawną stronie (art. 48 § 1 pkt 4 kpc).
Zagadnienie prawne do rozpoznania przedstawił sąd, któremu przyszło borykać się z zażaleniem strony, która wniosła o wyłączenie sędziego orzekającego w sprawie o opróżnienie lokalu. Sąd odmówił uwzględnienia wniosku o wyłączenie sędziego, a w posiedzeniu dotyczącym wniosku udział brała inna sędzina; traf chciał, że wcześniej, jako radca prawny świadczyła usługi (także jako pełnomocnik procesowy) na rzecz gminy, która w postępowaniu miała status interwenienta ubocznego. Zdaniem skarżącego sędzina powinna wyłączyć się ex lege z rozstrzygania wniosku o wyłączenie sędziego.
Rozpatrując zażalenie na postanowienie o odmowie wyłączenia sędziego Sąd Okręgowy powziął pewne wątpliwości, które trafiły do SN w postaci następującego pytania:
Czy sędzia, który na podstawie umowy zlecenia w ramach wykonywania zawodu radcy prawnego i w ramach prowadzonej Kancelarii Radcy Prawnego prowadził obsługę prawną jednostek organizacyjnych strony, w tym jako pełnomocnik procesowy, jest wyłączony z mocy ustawy na podstawie art. 48 § 1 pkt 4 k.p.c. w sprawie, w której ta strona jest interwenientem ubocznym?
Problem sprowadza się do podstawowego założenia: interwenient uboczny w postępowaniu cywilnym nie jest stroną, ale działa „jak strona”, wraz z którą działa (art. 79 kpc). Skoro tak to być może sędziego wykluczać powinny z prowadzenia procesu wszystkie powiązania z podmiotami, których dotyczy rozstrzygnięcie w prowadzonej sprawie. A gdyby tak było, to sąd odwoławczy musi z urzędu wziąć pod uwagę okoliczność, iż w rozpoznaniu sprawy wziął udział sędzia wyłączony z mocy ustawy (art. 379 pkt 4 w zw. z art. 378 par. 1 kpc). Podstawą po temu jest oczywiście konieczność zapewnienia orzekania przez niezawisłych i bezstronnych sędziów — czyli takich, którzy nie mają powiązań ze stronami.
W sprawie przypomniano wcześniejsze orzeczenia dotyczące wyłączenia sędziego: a to zasadę, iż „pozostawanie sędziego (ławnika) w stosunku pracy z jedną ze stron nie stanowi wystarczającej podstawy do wyłączenia z mocy ustawy” (wyrok SN z 15 czerwca 1999 r., II UKN 3/99), a to ten, w którym oceniono, że nawet istniejący spór sędziego z jedną ze stron nie jest podstawą do wyłączenia sędziego ex lege (postanowienie Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 12 marca 2013 r., III AUa 1569/12) — wyłączenie sędziego od orzekania w takiej sprawie może nastąpić wyłącznie na wniosek strony (art. 49 kpc).
W uzasadnieniu wniosku do Sądu Najwyższego zwrócić można uwagę na jeszcze jeden passus, który na pozór brzmi dość logicznie, ale w gruncie rzeczy wydaje mi się dość kontrowersyjny, a mianowicie:
Dostrzec należy, że aktualnie o nominację sędziowską ubiega się coraz więcej przedstawicieli zawodów prawniczych, w tym radców prawnych. W coraz większym stopniu ich starania kończą się sukcesem. Przy czym sędziami zostają osoby z doświadczeniem zawodowym oraz „bagażem” kontaktów ze stronami. Nierzadka jest sytuacja (jak w tej sprawie), że sędzia był uprzednio radcą prawnym Gminy, który jest najczęstszym uczestnikiem postępowań sądowych na danym terenie. Uznanie, że w każdym przypadku, gdy był kiedykolwiek radcą prawnym jednej ze stron nie może brać udziału w rozpoznaniu sprawy, w małych miejscowościach mogłoby doprowadzić do paraliżu wymiaru sprawiedliwości. Wyłączeniu zaś podlegałby do końca swej kariery zawodowej, często 20 – 30 lat po ustaniu jakichkolwiek stosunków łączących go ze stroną.
Otóż moim zdaniem pomijając fakt, że rzeczywisty trend jest zdecydowanie odwrotny, to w dodatku nie ma obowiązku być sędzią, podobnie jak nie ma obowiązku prowadzenia spraw różnych podmiotów jako radca prawny — a na pewno wskutek wyłączenia sędziego na tej podstawie nie oznaczałby paraliżu sądownictwa (nawet w niewielkim okręgu sądowym).
Dodam, że w rozważaniach mówi się o dwóch-trzech dekadach, podczas gdy w sprawie będącej przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego chodziło o sędzinę, która prowadziła kancelarię radcowską do lutego 2010 r., a feralne postanowienie wydawała w kwietniu 2014 r. (mówimy zatem o raptem 4 latach).