A teraz coś z nieco innej beczki: czy Sąd Najwyższy może ponosić odpowiedzialność odszkodowawczą za skutki orzeczeń własnych i sądów niższych instancji? (Na podstawie wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 14 kwietnia 2015 r., sygn. akt I ACa 1464/14).
W sprawie poszło o coś takiego: powód zażądał 450 tys. złotych odszkodowania od Pierwszego Prezesa SN za straty majątkowe wskutek błędów różnych sądów. Błędy te miały polegać na niewłaściwym orzekaniu w sprawach o podziału majątku z ex-żoną — w którymś tam momencie była skarga kasacyjna, która nie została przyjęta do rozpoznania, zatem po jakimś czasie powód wniósł o wznowienie postępowania (powołując się na odnalezienie pewnych dokumentów). Skarga została odrzucona ze względu na uchybienie terminowi z art. 407 par. 1 kpc — zaś zażalenie na to rozstrzygnięcie oddalił SN.
Właśnie to oddalenie zażalenia na postanowienie o oddaleniu skargi stało się przedmiotem sporu.
z kodeksu cywilnego:
art. 417 § 1. Za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej ponosi odpowiedzialność Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego lub inna osoba prawna wykonująca tę władzę z mocy prawa.
art. 417(1) § 1. Jeżeli szkoda została wyrządzona przez wydanie aktu normatywnego, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu niezgodności tego aktu z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą.
§ 2. Jeżeli szkoda została wyrządzona przez wydanie prawomocnego orzeczenia lub ostatecznej decyzji, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu ich niezgodności z prawem, chyba że przepisy odrębne stanowią inaczej. Odnosi się to również do wypadku, gdy prawomocne orzeczenie lub ostateczna decyzja zostały wydane na podstawie aktu normatywnego niezgodnego z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą.
§ 3. Jeżeli szkoda została wyrządzona przez niewydanie orzeczenia lub decyzji, gdy obowiązek ich wydania przewiduje przepis prawa, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu niezgodności z prawem niewydania orzeczenia lub decyzji, chyba że przepisy odrębne stanowią inaczej.
Roszczenia powoda zostały oddalone w obu instancjach: po pierwsze warunkiem zasądzenia odszkodowania na podstawie art. 417 par. 1 lub 417(1) par. 2 kc (bezprawność jurysdykcyjna) jest uprzednie stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego wyroku na podstawie art. 424(1) kpc lub art. 424(1a) par. 2 kpc (prejudykat) — po drugie nie można w ten sposób kwestionować orzeczeń Sądu Najwyższego. Podstawy do takiego żądania nie daje też art. 424(1b) kpc.
z kodeksu postępowania cywilnego:
art. 424(1) § 1. Można żądać stwierdzenia niezgodności z prawem prawomocnego wyroku sądu drugiej instancji kończącego postępowanie w sprawie, jeżeli przez jego wydanie stronie została wyrządzona szkoda, a zmiana lub uchylenie tego wyroku w drodze przysługujących stronie środków prawnych nie było i nie jest możliwe. (…)
art. 424(1a) § 1. Od wyroków sądu drugiej instancji, od których wniesiono skargę kasacyjną, oraz od orzeczeń Sądu Najwyższego skarga nie przysługuje.
§ 2. Orzeczenie Sądu Najwyższego wydane na skutek wniesienia skargi kasacyjnej traktuje się jak orzeczenie wydane w postępowaniu wywołanym wniesieniem skargi.
Słowem: orzeczenia wydane przez Sąd Najwyższy nie mogą być podważone w drodze postępowania o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, albowiem — tu już oddaję głos sądowi:
Ustawodawca nie przewidział możliwości dochodzenia odszkodowania bądź zadośćuczynienia za niezgodne z prawem orzeczenia Sądu Najwyższego. Wykluczył dopuszczalność badania legalności takiego orzeczenia obdarzając je niewzruszalnym domniemaniem zgodności z obowiązującym porządkiem prawnym. Nie ma w polskim systemie prawnym podstawy umożliwiającej ocenę orzeczenia Sądu Najwyższego i odpowiedzialność za brak zgodności takich orzeczeń z prawem.
Q.E.D.
PS Już po napisaniu tego tekstu w serwisie TK pojawiła się informacja o skardze dotyczącej przepisów o niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, w tym art. 424(1a) kpc — rozprawa planowana jest na 27 października 2015 r., a sprawa ma sygnaturę SK 9/13.