W ramach odrabiania zaległości jeszcze jedno orzeczenie Sądu Najwyższego — tym razem odnoszące się do prawa spadkowego, a dokładnie: w jakiej formie powinno nastąpić odwołanie testamentu notarialnego?
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6 sierpnia 2015 r. (V CSK 635/14)
Odwołanie testamentu sporządzonego w formie aktu notarialnego może nastąpić przez celowe zniszczenie przez spadkodawcę wypisu tego aktu (art. 946 kc).
Sprawy miały się następująco: w 2010 r. w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku jeden ze spadkobierców złożył zapewnienie, że spadkodawca nie zostawił testamentu. Po trzech latach okazało się, że jednak testament został sporządzony, zatem po jego otwarciu zaistniała konieczność zmiany postanowienia sądu I instancji. Wprawdzie uczestnicy postępowania twierdzili, że zmarła, w zamiarze zmiany swej ostatniej woli, podarła i spaliła wszystkie posiane przez siebie wypisy aktu notarialnego, ale w ocenie sądu zniszczenie testamentu notarialnego nie skutkuje odwołaniem rozporządzenia testamentowego — a to dlatego, że istnieje oryginał testamentu, który został złożony do sądu spadku. W szczególności spadkodawczyni nie odebrała od notariusza oryginału testamentu, nie sporządziła nowego testamentu, np. własnoręcznego, nie złożyła oświadczenia o odwołaniu testamentu.
art. 946 kc
Odwołanie testamentu może nastąpić bądź w ten sposób, że spadkodawca sporządzi nowy testament, bądź też w ten sposób, że w zamiarze odwołania testament zniszczy lub pozbawi go cech, od których zależy jego ważność, bądź wreszcie w ten sposób, że dokona w testamencie zmian, z których wynika wola odwołania jego postanowień.
Takiej oceny stanu prawnego nie podzielił sąd II instancji — skoro spadkodawczyni w zamiarze odwołania testamentu notarialnego podarła i spaliła obecności świadków znajdujące się w jej posiadaniu wypisy tego aktu, to doszło do skutecznego odwołania testamentu.
Zdaniem Sądu Okręgowego nie ma przy tym znaczenia w jakiej formie został sporządzony testament — art. 946 kc, który wyraźnie wskazuje, że odwołanie ostatniej woli może nastąpić także poprzez zniszczenie testamentu, odnosi się także do testamentów sporządzonych przez notariusza.
Pogląd ten podzielił Sąd Najwyższy, który w uzasadnieniu postanowienia oddalającego skargę kasacyjną wprost powiedział, iż:
Dorozumiane odwołanie testamentu może nastąpić również w ten sposób, że testator działając z zamiarem jego odwołania, podejmie określone działania w stosunku do dokumentu zawierającego jego rozrządzenie spadkowe, polegające na zniszczeniu testamentu lub pozbawieniu go cech, od których zależy jego ważność, albo dokona w testamencie zmian, z których wynika wola odwołania jego postanowień. Zniszczenie testamentu może nastąpić w szczególności przez jego podarcie i spalenie. Czynności te, które mogą być podjęte przez spadkodawcę osobiście lub przez osobę działającą na jego polecenie, zawsze jednak muszą wskazywać w sposób jednoznaczny na wolę odwołania testamentu.
Odwołanie testamentu poprzez jego zniszczenie jest niemożliwe wyłącznie w odniesieniu do testamentów szczególnych — które nie mają postaci dokumentu — a to dlatego, że art. 946 kc wyraźnie mówi o „zniszczeniu dokumentu” (zniszczyć nie można testamentu ustnego, wojskowego lub sporządzonego podczas podróży statkiem morskim lub aeroplanem — te jednak tracą moc z upływem terminu wskazanego w art. 955 kc).
Nie ma przy tym znaczenia, że spadkodawca nie jest w stanie zniszczyć wszystkich wypisów testamentu notarialnego — ponieważ każdy z wypisów ma charakter oryginału, zniszczenie jednego z nich jest wystarczające dla uznania, że doszło do odwołania ostatniej woli.