Międzynarodowemu Dniu Kobiet (tradycyjnie wypadającemu 8 marca) towarzyszą liczne publikacje poświęcone problematyce dyskryminacji i anty-dyskryminacji, w tym zatrudniania kobiet — w trend ten wpisuje się także popularne czasopismo Lege Artis. Czas zatem na parę akapitów poświęconych dość świeżym wyroku Sądu Najwyższego — że jak najbardziej pracownik może domagać się przywrócenia części warunków pracy i płacy — a część zmian warunków zatrudnienia akceptować (na podstawie wyroku Sądu Najwyższego z 11 lutego 2015 r., I PK 152/14).
Rzeczy miały się następująco: stewardessa (a właściwie starsza stewardessa) wystąpiła przeciwko naszemu fruwającemu i dość frywolnie podchodzącemu do kwestii finansowych czempionowi z powództwem o przywrócenie do pracy na poprzednich warunkach zatrudnienia. Poszło o wypowiedzenie zmieniające warunki pracy i płacy, które zostało przez pracodawcę umotywowane likwidacją stanowiska wynikającą ze zniesieniem bazy personelu pokładowego, w której zatrudniona była starsza stewardessa. W ramach restrukturyzacji pracownicy zaproponowano stanowisko stewardessy, przeniesienie do innej miejscowości oraz znacznie niższe wynagrodzenie.
Sąd I instancji oddalił roszczenie o przywrócenie do pracy lecz zasądził na rzecz pracownicy odszkodowanie za niezgodne z prawem wypowiedzenie warunków pracy i płacy — bo (to ważne) „pozwana nie poinformowała powódki jakie zasady obowiązywały przy doborze na stanowisko starszej stewardesy, z kim była porównywana oraz o ile stanowisk ograniczono zatrudnienie na stanowisku starszej stewardesy”. Tymczasem to obowiązkiem pracodawcy jest wskazać kryteria doboru osób na poszczególne stanowiska (tj. według jakich przesłanek wskazano osoby, które jednak zachowały posadę starszej stewardessy), z kim powódka była porównywana oraz o ile osób ograniczono zatrudnienie na stanowisku starszej stewardessy.
Natomiast przywrócenia warunków zatrudnienia odmówiono z tego względu, że pracownica miała akceptować część zmian — tymczasem zdaniem sądu przywrócić warunki zatrudnienia można tylko w całości (sąd nie może ingerować w część treści stosunku pracy) — stąd decyzja o wyłącznie zasądzeniu odszkodowania.
Stewardessa wniosła zatem skargę kasacyjną od niekorzystnego wyroku, powołując się m.in. na naruszenie przepisów o zakazie dyskryminacji, która jej zdaniem miała polegać na pozornej likwidacji miejsca pracy dla uzyskania możliwości degradacji z zajmowanego stanowiska (podczas gdy nieco wcześniej pracodawca zatrudniał nowe osoby na tym stanowisku), obniżeniu wynagrodzenia o prawie 46% oraz naruszenie zasady niedyskryminowania pracownika z racji miejsca zatrudnienia (bo degradacja była związana z tym, że zlikwidowano jej bazę — a przecież mogła być przeniesiona do innej bazy bez obniżenia stanowiska) — no i dzielenie pracowników na grupy, tak, by uniknąć konieczności stosowania art. 1 ustawy o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn nie dotyczących pracowników.
Sąd Najwyższy uwzględnił zarzuty stewardessy i nakazał ponowne rozpatrzenie sprawy przez sąd II instancji. Przypomniano, że pracownik, któremu zmieniono warunki zatrudnienia ma prawo dochodzić roszczeń określonych w art. 45 par. 1 kp, natomiast przyjęcie zaproponowanych warunków nie pozbawia go prawa żądania przywrócenia warunków pracy płacy i pracy przed sądem. Skoro zatem powódka nadal wykonuje pracę, acz na zmienionym stanowisku i obniżonej pensji, ma prawo domagać się uznania tych zmian za nieuzasadnione lub niezgodne z prawem — a biorąc pod uwagę, że miejsce pracy nie ma związku z pensją i stanowiskiem, to nie wolno odmawiać uwzględnienia roszczenia o częściowe przywrócenie warunków tylko dlatego, że pracodawca zmienił treść umowy bardziej, niż nie podoba się to pracownikowi. Dopiero przy ocenie, iż przywrócenie byłoby niemożliwe lub bezcelowe sąd może orzec o odszkodowaniu (art. 45 par. 2 kc). Jeśli zatem sąd pracy chciałby orzec wyłącznie o odszkodowaniu, najsamprzód musi wykazać dlaczego jego zdaniem przywrócenie tylko niektórych warunków byłoby niemożliwe bądź bezcelowe.
Możliwe jest skuteczne dochodzenie przywrócenia jedynie niektórych warunków pracy lub płacy, które zostały zmienione na niekorzyść pracownika, wykonującego pracę na nowych warunkach zaproponowanych w wypowiedzeniu zmieniającym, o ile nie stoi to w sprzeczności z art. 45 par. 2 kp.
Na marginesie: ciekawe są rozważania SN odnoszące się do miejsca świadczenia pracy personelu latającego — otóż ma nim być… pokład samolotu, zaś port macierzysty. Z tego względu odmówiono uwzględnienia zarzutów odnoszących się do art. 1 ustawy — zaś zdaniem sądu miałoby to znaczenie gdyby powódka odmówiła przyjęcia warunków, przez co umowa o pracę uległaby rozwiązaniu. Jednak powódka nie domagała się przywrócenia miejsca świadczenia pracy, zatem sąd nie miał z tym szczególnego zgryzu.