W wydaniu sobotnim było o tym komu członek zarządu ma złożyć oświadczenie o rezygnacji z funkcji (innemu członkowi zarządu lub spółce, III CZP 89/15); w poniedziałek zatem podywagujemy na następujące tematy: czy spółce przysługuje roszczenie odszkodowawcze w przypadku tymczasowego aresztowania jej prezesa? A jeśli tak to jak liczyć terminy przedawnienia odpowiedzialności za tego rodzaju czyn niedozwolony? (na podstawie wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 15 grudnia 2015 r., sygn. akt I ACa 88/15).
Sprawa miała następujący przebieg: w 2003 r. spółka z o.o. wystąpiła do sądu przeciwko Skarbowi Państwa (prokuraturze) o zasądzenie 186 tys. złotych tytułem odszkodowania za wyrządzoną szkodę w postaci tymczasowego aresztowania prezesa zarządu. Powództwo zostało prawomocnie oddalone, SN odmówił przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania (w 2007 r.), jednak już w 2012 r. Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu uznał, iż brak uzasadnienia odmowy przyjęcia skargi kasacyjnej narusza prawo do sądu.
Stąd też w kolejnym pozwie spółka wniosła o zasądzenie od Skarbu Państwa (tym razem już reprezentowanego przez SN i prokuraturę) o odszkodowanie w kwocie 655.815.263,35 złotych (z czego należność główna wynosiła 291.352.829,42 złotych, reszta to skapitalizowane odsetki). Zdaniem strony powodowej odszkodowanie było należne ze względu na uniemożliwienie dochodzenia roszczenia o naprawienie szkody na skutek odmowy przyjęcia do rozpoznania skargi kasacyjnej od prawomocnego orzeczenia (i naruszenie art. 6 konwencji o ochronie praw człowieka).
art. 442(1) kc
§ 1. Roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Jednakże termin ten nie może być dłuższy niż dziesięć lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę.
§ 2. Jeżeli szkoda wynikła ze zbrodni lub występku, roszczenie o naprawienie szkody ulega przedawnieniu z upływem lat dwudziestu od dnia popełnienia przestępstwa bez względu na to, kiedy poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia.
§ 3. W razie wyrządzenia szkody na osobie, przedawnienie nie może skończyć się wcześniej niż z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia.
§ 4. Przedawnienie roszczeń osoby małoletniej o naprawienie szkody na osobie nie może skończyć się wcześniej niż z upływem lat dwóch od uzyskania przez nią pełnoletności.
W I instancji roszczenie zostało oddalone: po pierwsze ze względu na przedawnienie (powódka wiedziała o szkodzie i osobie zobowiązanej do jej naprawienia najpóźniej w momencie sporządzenia skargi do ETPCz, art. 422(1) kc); po drugie nie wykazano związku przyczynowego między działaniem strony pozwanej a szkodą powódki. Związek ów istniałby tylko wówczas, gdyby przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania skutkowało wydaniem orzeczenia po myśli spółki, zaś tego nie sposób w żaden sposób domniemywać. W dodatku mimo aresztowania prezesa zarządu organy spółki działały w sposób prawidłowy, spółka była reprezentowana
Poza tym prezes został uniewinniony od stawianych mu zarzutów już w 1998 r., zatem w rzeczywistości od tej daty należy liczyć bieg terminu przedawnienia roszczenia. Przerwać tego biegu nie mogło żądanie prezesa w zakresie zapłaty odszkodowania za bezzasadny areszt — zatem jako roszczenie przysługujące osobie fizycznej nie może mieć żadnego wpływu na treść żądań spółki (osoby prawnej). (I to była właśnie przesłanka, zdaniem Sądu Okręgowego, do oddalenia skargi kasacyjnej — w sumie dość ciekawe, że sąd takiego szczebla ocenia przesłanki skuteczności skargi kasacyjnej…).
Sąd II instancji podtrzymał taką ocenę: trzyletni okres przedawnienia z art. 442(1) par. 1 kc liczy się nie od dnia, w którym powstała szkoda, lecz od dnia, kiedy poszkodowany powziął wiedzę o osobie zobowiązanej do jej naprawienia oraz o szkodzie. Skoro zatem spółka w marcu 2008 r. sporządziła skargę do ETPCz, to należy przyjąć, że najpóźniej wówczas wiedziała o tych okolicznościach odpowiedzialności odszkodowawczej. Natomiast złożenie skargi do ETPCz nie przerwało biegu przedawnienia, albowiem czynność ta nie miała na celu uzyskania odszkodowania (zaś samo w sobie skorzystanie z zarzutu przedawnienia nie prowadziło do nadużycia prawa podmiotowego, art. 5 kc).
Nawet gdyby jednak pozwany nie mógł skorzystać z zarzutu przedawnienia, w sprawie będącej przedmiotem oceny sądu w ogóle nie doszło do bezprawia sądowego (art. 417(1) par. 2 kc). Trzeba bowiem pamiętać, iż nawet gdyby orzeczenie zostało wydane z naruszeniem prawa, to odpowiedzialność wynikająca z tego przepisu wymaga kwalifikowanej postaci naruszenia przepisów (naruszenie musi być rażące i oczywiste, por. Zdaniem TK art. 417(1) par. 2 kc zgodny z konstytucją (SK 9/13). Tymczasem ETPCz uwzględnił skargę spółki wyłącznie w odniesieniu do nierozpoznania zarzutów kasacyjnych — zaś taka postać naruszenia prawa do sądu nie skutkuje odpowiedzialnością państwa.
Dopiero po ustaleniu tych elementów można by przejść do wykazywania istnienia szkody (i jej wysokości), jednak ze względów wskazanych powyżej sąd zdecydował się pominąć ten aspekt sprawy.