Ustawa o prawie autorskim z tekstem jednolitym

Czysto informacyjnie: w Dzienniku Ustaw opublikowano tekst jednolity prawa autorskiego (obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 29 kwietnia 2016 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. z 2016 r. poz. 666).

Trudno w kilkunastu zdaniach streścić ten akt prawny, aczkolwiek można zwrócić uwagę, że:

• utworem w rozumieniu prawa autorskiego jest każdy dostateczne zindywidualizowany przejaw działalności twórczej (tzw. „iskra boża”), byleby został w dowolny sposób ustalony, jednak wpływu na to czy coś jest utworem czy nim nie jest nie może mieć jego wartość, przeznaczenie lub sposób utrwalenia (art. 1 ust. 1 pr.aut.);
• utwór może mieć np. postać literacką, fotograficzną, muzyczną, architektury (w tym projektu architektonicznego), sceniczną, etc.;
• ochronie podlegać może wyłącznie sposób wyrażenia utworu — nigdy żadne odkrycia, idee, procedury, (algorytmy), koncepcje matematyczne (czyli także samo „wymyśliłem sobie”);
• na czym polega istota opracowania utworu można posłuchać w tekstach I Fought the Law oraz Papa Was a Rolling Stone;
• istnieje pewna kategoria nie-utworów: są to przede wszystkim akty normatywne, dokumenty urzędowe, opublikowane opisy patentowe lub ochronne i proste informacje prasowe (art. 4 pr.aut.);
• podmiotem prawa autorskiego jest twórca, którym najczęściej jest osoba wskazana na egzemplarzu utworu (art. 8 pr.aut.);
• jeśli utwór wykonał pracownik w ramach obowiązków pracowniczych, autorskie prawa majątkowe do utworu nabywa pracodawca z mocy samego prawa (art. 12 pr.aut.);
• natomiast instytucja naukowa zatrudniająca pracownika ma ustawowe pierwszeństwo publikacji jego utworów (art. 14 pr.aut.);
• autorskie prawa osobiste są niezbywalne i nieograniczone w czasie (nie wygasają), zaś obejmują szeroko pojętą więź twórcy z jego twórczością (art. 16 pr.aut.) — por. Ochrona dóbr osobistych a prawa autorskie twórcy;
• autorskie prawa majątkowe natomiast określają uprawnienie do czerpania korzyści z własnej twórczości („wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu”, art. 17 pr.aut.) — por. wyrok TK SK 32/14;
• opłaty od czystych nośników to art. 20 pr.aut., zaś opłaty reprograficzne pojawiają się w art. 20(1) pr.aut.;
• dozwolony użytek osobisty uprawnia do korzystania z już rozpowszechnionego utworu przez krąg osób pozostających ze sobą w jakiegoś rodzaju więzi (także towarzyskiej, por. Dozwolony użytek: czy „pojedyncze egzemplarze” zezwalają na kopiowanie plików?);
• dozwolony użytek na potrzeby radia i telewizji określają art. 23(2) i art. 24 pr.aut., natomiast inne formy dozwolonego użytku to m.in. prawo przedruku (art. 25 pr.aut.), dozwolony użytek oświatowy (art. 27-28 pr.aut.), prawo cytatu (art. 29 pr.aut.) oraz pojawiające niedawno się jako odrębne kategorie prawo parodii, pastiszu i karykatury (art. 29(1) pr.aut.);
• stosunkową nowością są przepisy o wynagradzaniu za użyczanie utworów przez biblioteki (art. 35(1)-35(4) pr.aut.) oraz o utworach osieroconych (art. 35(5)-35(9) pr.aut.);
• czas trwania praw majątkowych określa art. 36 pr.aut. — na 70 lat od śmierci autora (i nie tylko, warto przeczytać cały przepis);
• ustawa jako generalną zasadę przewiduje zbywalność autorskich praw majątkowych oraz możliwość ich dziedziczenia (oczywiście ze skutkiem do upływu owych 70 lat od śmierci twórcy) lub uprawnienie do udzielenia licencji na korzystanie z utworów;
• umowa autorska powinna określać pola eksploatacji (jest to istotne m.in. ze względu na wysokość wynagrodzenia, art. 45 pr.aut.), jednak warto mieć też na uwadze art. 49 ust. 1 pr.aut.;
• no i przewijając do samego końca ustawy — warto pamiętać, że prawo autorskie nie istnieje od zawsze, a nawet jak już zaistniało, to nie od razu zaczęło chronić to wszystko, co chroni dziś (por. Prawa autorskie do starych zdjęć reporterskich).

Tyle na tę chwilę — ale przecież to jasne, że z okazji opublikowania tekstu jednolitego ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (pierwszy t.j. od 10 lat!) pojawi się tutaj wkrótce kilka dodatkowych tekstów.