A skoro w Dzienniku Ustaw ukazał się tekst jednolity ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary (Dz.U. z 2016 r. poz. 1541) to warto chyba poświęcić kilka zdań temu czym jest owa odpowiedzialność podmiotów zbiorowych (nie mylić z odpowiedzialnością zbiorową podmiotów):
- ustawa reguluje kwestie związane z odpowiedzialnością osób prawnych i jednostek organizacyjnych, w tym spółek, (z wyłączeniem Skarbu Państwa i jednostek samorządu terytorialnego) za przestępstwa i przestępstwa skarbowe (art. 1-2 ustawy);
- oznacza to, że ustawa o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych stanowi odstępstwo od ogólnej reguły prawa karnego — że za przestępstwo odpowiada „ten tylko, kto” je popełnia — czyli człowiek (art. 1 par. 1 kk);
- odpowiedzialność podmiotów zbiorowych za przestępstwa zawsze polega na zachowaniu osoby fizycznej: odpowiadającej za reprezentację podmiotu, choćby została dopuszczona do działania w wyniku przekroczenia uprawnień przez osobę uprawnioną do kierowania tym podmiotem — a także innego przedsiębiorcy bezpośrednio współdziałającego z podmiotem zbiorowym — o ile zachowanie to przyniosło lub mogło przynieść korzyść majątkową lub niemajątkową (art. 3 ustawy);
- warunkiem pociągnięcia podmiotu do odpowiedzialności jest uprzednie prawomocne stwierdzenie winy tej osoby i jej skazanie lub warunkowe umorzenie, etc. (art. 4 ustawy); dodatkowe okoliczności wyłączające odpowiedzialność określa art. 5;
- na podmiot zbiorowy może być nałożona kara pieniężna w wysokości od 1 tys. do 5 mln złotych, nie więcej jednak niż 3% przychodu w roku obrotowym, w którym doszło do przestępstwa. Dodatkowo orzeka się m.in. przepadek korzyści majątkowej pochodzącej z czynu zabronionego, a także (fakultatywnie) zakaz promocji lub reklamy i zakaz ubiegania się o zamówienia publiczne (art. 7-9 ustawy);
- odpowiedzialność podmiotów zbiorowych musi wynikać z popełnienia przez osobę kierującą podmiotem ściśle określonego przestępstwa, do których ustawodawca zaliczył m.in. wyrządzenie szkody w obrocie gospodarczym (art. 296 kk), wyłudzenie kredytu i odszkodowania, pranie brudnych pieniędzy (art. 299 kk), utrudnianie zaspokojenia wierzyciela (art. 300-302 kk), wyzysk (art. 304 kk), przestępstwa określone art. 171 prawa bankowego, przywłaszczenie autorstwa wynalazku (art. 303 pwp), zgłoszenie cudzego wynalazku (art. 304 pwp), oznaczanie towarów podrobionym znakiem towarowym (art. 305 pwp), niezgłoszenie upadłości (art. 586 ksh), nabywanie przez spółkę własnych udziałów lub akcji wbrew ustawie (art. 588 ksh), a także szeregu przestępstw przeciwko obrotowi papierami wartościowymi, łapownictwa, przekupstwa i płatnej protekcji (m.in. art. 228–230a kk, art. 250a kk i art. 296a kk) oraz szeregu przestępstw skarbowych (w tym za nielegalną organizację gier hazardowych, art. 107 kks, uczestnictwo w zakazanym hazardzie, art. 109 kks oraz zakazaną reklamę hazardu, art. 110a kks);
- pełny katalog przestępstw, za które może ponosić odpowiedzialność podmiot zbiorowy przynosi art. 16 ustawy; jeszcze raz podkreślę: zgodnie z art. 4 ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary warunkiem poniesienia odpowiedzialności jest popełnienie przestępstwa przez osobę wskazaną w art. 3 ustawy oraz prawomocny wyrok odnoszący się do tej osoby (lub warunkowe umorzenie, etc.);
- w przypadku prowadzenia postępowania przeciwko sprawcy, który działając z pozycji kierowniczej pokierował podmiotem do przestępstwa, podmiot ten może wyznaczyć swojego przedstawiciela (którym nie może być sprawca, art. 21 ustawy). Przedstawiciel ten działa praktycznie na prawach strony postępowania, włącznie z prawem wnoszenia dowodów oraz apelacji od wyroku (art. 21a ustawy);
- oczywiście w swoim własnym postępowaniu podmiotowi zbiorowemu przysługują prawa procesowe określone procedurą karną (acz zmodyfikowaną, por. art. 22-43 ustawy).
Q.E.D.