Lada dzień długi weekend, chwilę później zaczyna się sezon wakacyjny — prawie każdy ma jakieś plany, a niektórzy mają plany, żeby poplanować. Dziś zatem dobre pytanie — czy pracownik ma prawo planować urlop w pełnym wymiarze 26 dni, czy też musi zostawić 4 dni „na żądanie” poza planem urlopów? (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 23 listopada 2016 r., sygn. akt III APa 61/15).
Pracownica wniosła powództwo o ustalenie prawa do planowania urlopu wypoczynkowego (art. 189 kpc). Poszło o to, że pracownicy — wbrew stanowisku PIP i związków zawodowych, które domagają się wyłączenia z planu 4 dni na żądanie — zaplanują cały urlop (26 dni) na początku roku (wbrew dyspozycji art. 163 par. 1 kp). Zdaniem powódki ustalony wcześniej kalendarz urlopowy obejmujący całe 26 dni urlopu może powodować, że pracodawca sprzeciwi się urlopowi na żądanie (art. 167(2) kp) lub odwoła ją z urlopu, co może spowodować dodatkowe koszty.
Zdaniem pracodawcy powództwo było niezasadne: powódka może rozplanować 26 dni urlopu, na cały rok kalendarzowy, co nie pozbawia jej prawa do 4 dni urlopu na żądanie.
art. 163 par. 1 kp
Urlopy powinny być udzielane zgodnie z planem urlopów. Plan urlopów ustala pracodawca, biorąc pod uwagę wnioski pracowników i konieczność zapewnienia normalnego toku pracy. Planem urlopów nie obejmuje się części urlopu udzielanego pracownikowi zgodnie z art. 167(2).
Sąd I instancji powództwo oddalił: warunkiem dopuszczalności powództwa o ustalenie jest istnienie interesu prawnego. Interes ten stanowi przesłankę merytoryczną powództwa o ustalenie, przeto jego brak skutkuje oddaleniem powództwa. Skoro zatem powódka nie wykazała interesu prawnego w wytoczeniu powództwa o ustalenie prawa do planowania całego urlopu wypoczynkowego. Ewentualne obawy co do niedogodności lub kosztów związanych z odmową udzielenia lub odwołaniem z urlopu nie mogą być rozumiane jako interes prawny: raz, że zgodnie z art. 167 par. 2 kp w przypadku odwołania z urlopu pracodawca ma obowiązek poniesione przez pracownika koszty; dwa, że powódki nigdy to nie spotkało; trzy, że pracownica nigdy nawet nie korzystała z urlopu na żądanie. Cztery, że plan urlopów nie obejmował 4 dni na żądanie.
Odmiennie ocenił żądanie powódki sąd II instancji: powództwo o ustalenie nie może dotyczyć faktów, jednak interes prawny obejmuje wszystkie relacje prawne powoda — także przyszłe, możliwe do zaistnienia — więc w przypadku niepewności prawnej wyrok ustalający ma zapewnić ochronę, zakończyć istniejący spór lub prewencyjnie zapobiegać powstaniu sporu w przyszłości. Art. 189 kpc ma zastosowanie także do spraw z zakresu prawa pracy (art. 476 par. 1 kpc), jeśli pozwala na usunięcie stanu niepewności co do rzeczywistej treści realizowanego stosunku pracy — a roszczenie ma charakter niemajątkowy lub majątkowy, lecz nie jest jeszcze zrealizowane i może być dochodzone w przyszłości (wyrok SN z 5 grudnia 2002 r., I PKN 629/01).
Zawsze kluczowe jest jednak istnienie interesu prawnego w ustaleniu istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa — dopiero takie roszczenie podlega uwzględnieniu lub oddaleniu.
Skoro zatem powództwo zmierza do uzyskania przez pracownicę pewności w zakresie planowania urlopu wypoczynkowego — powódką kieruje obawa, że pracodawca przestanie się zgadzać na planowanie z góry 26 dni urlopu — a równocześnie przyjmuje się, że plan urlopów ma charakter wiążący (uchwała 7 sędziów SN z 20 lutego 1980 r., V PZP 6/79), albowiem zgodnie z art. 163 par. 1 kp „Urlopy powinny być udzielane zgodnie z planem urlopów” — zaś pracodawca nigdy (nawet w odniesieniu do urlopów objętych planem, nawet w odniesieniu do urlopu na żądanie) nie jest związany wnioskiem urlopowym (art. 163 par. 1(1) kp) — to
Wniosek urlopowy pracownika, zarówno w przypadku urlopu wypoczynkowego bieżącego i zaległego, jak i urlopu na żądanie stanowi niewiążące pracodawcy żądanie pracownika. Pracodawca powinien taki wniosek uwzględnić, jeżeli zwolnienie urlopowe we wnioskowanym czasie nie koliduje z koniecznością zapewnienia normalnego toku pracy.
Konkluzja ta uzasadnia, zdaniem sądu, powództwo o ustalenie, że pracownik ma prawo do planowania urlopu w pełnym ustawowym wymiarze, niezależnie od tego, że nieprzewidziane okoliczności mogą zmusić go do skorzystania z urlopu na żądanie, zaś inne okoliczności mogą zmusić pracodawcę do modyfikacji planu urlopów — takie działanie pracodawcy będzie prowadziło do naruszenia prawnie chronionych interesów pracownika (prawo do pełnego wykorzystania urlopu w wymiarze 26 dni). Zawsze odróżnić też trzeba bezwzględne prawo skorzystania z urlopu (obowiązek udzielenia urlopu) od prawa żądania urlopu w konkretnym terminie — które to prawo pracownikowi nie przysługuje.
Stąd też sąd II instancji ocenił, że pracownikowi nie tylko przysługuje powództwo o ustalenie prawa do planowania urlopu, ale i przysługuje sama możliwość planowania tego urlopu — w pełnym wymiarze — niezależnie od tego czy Państwowa Inspekcja Pracy wydała (niewładcze) wystąpienie, a zatem zaskarżony wyrok został zmieniony:
„[Powódka] jako pracownik zatrudniony [przez pracodawcę] ma prawo do planowania urlopu wypoczynkowego w roku kalendarzowym w pełnym przysługującym jej z mocy ustawy wymiarze” — z sentencji wyroku sądu II instancji
Tytułem komentarza: wyrok uważam za co najmniej dziwny, jeśli nie contra lege. Jednostkowe prawo planowania urlopu w pełnym wymiarze 26 dni — ta pracownica u tego pracodawcy — nie stanowi wyłomu w systemie, jednak nie umiem zrozumieć w jakiż to sposób sąd przeszedł do porządku dziennego nad art. 163 par. 1 kp, w myśl którego plan urlopów nie może obejmować 4 dni „na żądanie”.
Nie może — ale powódka ma orzeczenie ustalające takie jej jednostkowe prawo.