Związki zawodowe nie mogą skutecznie rozpostrzeć parasola ochronnego nad działaczem, który popełnił przestępstwo. Warto jednak zbadać relację odwrotną: status pracownika, który nie jest członkiem związku zawodowego, a zamierza skorzystać z uprawnień poza-związkowych, które związek zastrzegł sobie — w porozumieniu z pracodawcą — na wyłączność. Słowem: czy dyskryminacja przez związek zawodowy może skończyć się odszkodowaniem za dyskryminację ze względu na skorzystanie z negatywnej wolności związkowej (prawa do nieprzynależności do związków)?
wyrok Sądu Najwyższego z 31 stycznia 2017 r. (I PK 311/15)
1. Niedopuszczalna jest droga sądowa o stwierdzenie nieważności uzgodnionego przez organizacje związkowe bez udziału pracodawcy postanowień regulaminu wyborów pracowników na kandydatów do rady nadzorczej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, którzy zostali następnie powołani do rady nadzorczej na podstawie uchwał zgromadzenia wspólników (art. 215 ksh), ani o unieważnienie dokonanego wyboru takich kandydatów ani o nakazanie przeprowadzenia „ponownych” wyborów do rady nadzorczej spółki kapitałowej.
2. Pracownikowi spółki z ograniczoną odpowiedzialnością nie przysługuje od pracodawcy ani od organizacji związkowych roszczenie z tytułu dyskryminacji w kandydowaniu i powołaniu na członka rady nadzorczej spółki kapitałowej ze względu na nieprzynależność do związku zawodowego.
Pracownik jednego z zakładów wystąpił z powództwem o dyskryminację — przeciwko pracodawcy oraz siedmiu związkom zawodowym — bo ustalone przez walne zgromadzenie spółki i związki zawodowe zasady wyboru członków rady nadzorczej uzależniał możliwość kandydowania od członkostwa w związku zawodowym.
W pierwszej rundzie pozew został odrzucony ze względu na niedopuszalność drogi sądowej, jednak SN zauważył, że skoro art. 18(3d) kp dopuszcza domaganie się odszkodowania za dyskryminację, to roszczenie może być dochodzone przed sądem, zatem należy spór zbadać merytorycznie.
W drugiej rundzie powództwo zostało oddalone: regulamin wyboru członków rady nadzorczej nie jest źródłem prawa pracy (art. 9 kp) lecz czynnością prawną związków zawodowych, a skoro pracodawca nie miał wpływu na jego treść lub stosowanie, nie przysługuje roszczenie związane z dyskryminacją.
Po zbadaniu skargi kasacyjnej Sąd Najwyższy… podzielił wcześniej zakwestionowane stanowisko: skoro droga sądowa nie jest dopuszczalna o ustalenie nieważności układu zbiorowego pracy po jego zarejestrowaniu (uchwała 7 sędziów SN z 23 maja 2001 r., III ZP 17/00) oraz innych zakładowych źródeł prawa (art. 9 par. 1 kp) — to tym bardziej odnosi się to do regulaminu wyboru przedstawicieli pracowników do rady nadzorcze, który nawet nie jest źródłem prawa pracy — zatem pozew podlegał odrzuceniu (art. 199 par. 1 kpc).
Równocześnie uchwały wspólników powołujące członków rady nadzorczej mogą być podważane wyłącznie w trybie art. 249 ksh — prawo takie nie przysługuje natomiast pracownikowi, w drodze powództwa przeciwko pracodawcy.
Dopuszczalne jest natomiast dochodzenie roszczeń z tytułu dyskryminacji przez pracodawcę oraz związki zawodowe — jednak roszczenia takie nie mogą ingerować w stosunki wewnętrzne spółki jako podmiotu prawa handlowego (które są autonomiczną dziedziną prawa, art. 1 ksh) — które nie regulują i nie mogą być oceniane pod kątem prawa pracy.
Ustalenie trybu wyboru oraz samo powołanie członków rady nadzorczej należało do zgromadzenia wspólników spółki, które nie jest pracodawcą — wspólnicy spółki nie mogą być utożsamiani ze spółką — co oznacza,że pracodawca nie może ponosić konsekwencji ewentualnej dyskryminacji. Jeśli nawet powód podlegał dyskryminacji (przez walne zgromadzenie), to taka dyskryminacja nie leży w gestii prawa pracy i nie jest objęte treścią stosunku pracy.
Również dyskryminacja przez związek zawodowy nie podlega odpowiedzialności odszkodowawczej na podstawie art. 18(3d) kp: związki zawodowe nie są stroną stosunku pracy, zatem ewentualne zastrzeżenie prawa do kandydowania do rady nadzorczej spółki wyłącznie dla kandydatów związkowych nie oznacza odpowiedzialności organizacji związkowej.