Krótko i na temat: czy przewoźnik może zastrzec w regulaminie odstępne za niewykorzystany bilet — w dodatku w kwocie 10% ceny biletu — czy też stanowi to klauzulę abuzywną?
wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 15 lutego 2017 r. (sygn. akt VI ACa 1918/15)
Odstępne, o jakim mowa w art. 17 ust. 4 prawa przewozowego, w wysokości 10% należności za całkowicie niewykorzystany bilet jednorazowy, a częściowo niewykorzystany taki bilet — 10% należności stanowiącej różnicę między zapłaconą ceną za bilet a kwotą przypadającą za faktyczne świadczenie, nie stanowi wartości rażąco wygórowanej, a wręcz jest ekonomicznie uzasadnione kosztami, jakie faktycznie ponosi przedsiębiorca realizując usługę przewozu.
Powód wystąpił z powództwem o uznanie za klauzulę abuzywną i zakazanie używania w obrocie z konsumentami (pasażerami) następującego postanowienia regulaminu przewoźnika:
Zwrotu należności za niewykorzystany bilet, odpowiednio poświadczony, dokonuje punkt odprawy prowadzący sprzedaż danego rodzaju biletów (…) Od zwracanych należności potrąca się 10% tytułem odstępnego.
Zdaniem powoda stosowana przez przewoźnika kauzula jest sprzeczna z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumentów, naruszając art. 385(1) par. 1 kc oraz art. 385(3) pkt 13 kc (utrata prawa żądania zwrotu świadczenia w przypadku rozwiązania lub odstąpienia od umowy). Zdaniem powoda przewoźnik mógłby pobierać stałą opłatę za druk biletu, ale ustalona kwota 10% ceny biletu jest wygórowana i nieekwiwalentna — przewoźnik mógłby pobierać stałą opłatę w wysokości np. 2 złotych (bo koszty ma takie same, niezależnie od tego czy odstąpienie dotyczy najtańszego biletu jednorazowego (za 3,30 złotych) czy najdroższego (za 41,50 złotych).
Sąd prawomocnie oddalił powództwo: postanowienie umowne będzie uznane za niedozwolone pod warunkiem spełnienia czterech przesłanek: (i) brak indywidualnego uzgodnienia z konsumentem, (ii) prawa lub obowiązki konsumenta pozostają w sprzeczności z dobrymi obyczajami, (iii) postanowienia rażąco naruszają interesy konsumenta, (iv) postanowienie nie dotyczy sformułowanych jednoznacznie głównych świadczeń stron.
art. 17 ust. 4 prawa przewozowego
Podróżnemu, który odstąpił od umowy przewozu albo którego na podstawie art. 15 nie dopuszczono do przewozu lub usunięto ze środka transportowego, przysługuje zwrot należności stosowny do niewykorzystanego świadczenia przewozowego po potrąceniu części należności (odstępnego). Potrącenia nie stosuje się, jeżeli podróżny odstąpi od umowy przewozu z przyczyn występujących po stronie przewoźnika.
Tymczasem uprawnienie do potrącenia przez przewoźnika odstępnego po odstąpieniu od umowy przez pasażera zostało określone w art. 17 ust. 4 prawa przewozowego, zaś zasada swobody umów pozwala na określenie wysokości odstępnego (przy czym nie jest to odstępne, o którym mowa w art. 396 kc), które może być podważone wyłącznie w przypadku narzucenia konsumentowi rażąco zawyżonej opłaty.
Biorąc pod uwagę ponoszone przez przedsiębiorcę koszty (m.in. m.in. koszt wydruku biletu, koszty pracownicze, koszty związane z wynagrodzeniem z umów agencyjnych, koszty utrzymania urządzeń komputerowych i kasowych, koszty modyfikacji oprogramowania, koszty energii elektrycznej, koszty dzierżawy powierzchni punktów sprzedaży biletów) odstępne w wysokości 10% wartości za niewykorzystany bilet nie jest rażąco wygórowane — a wręcz ekonomicznie uzasadnione kosztami przewoźnika. Odstępne pełnić ma funkcję kompensacyjną, jego wysokość skalkulowana na poziomie ponoszonych przez przewoźnika kosztów, zaś biorąc pod uwagę całość okoliczności opłata ta jest stosownie niska.
Sąd II instancji zauważył, że opisywana klauzula nie odpowiada dyspozycji art. 385(3) pkt 13 kc — bo nie pozbawia konsumenta możliwości domagania się zwrotu wcześniej spełnionego świadczenia, lecz wyłącznie wprowadza uprawnienie do zatrzymania części tego świadczenia.
Natomiast klauzulą niedozwoloną byłoby ustalenie odstępnego na stałym poziomie, np. 2 złote — ponieważ w przypadku najtańszych biletów stanowiłoby to 60% jego wartości, a w przypadku najdroższych 4,8%.