Nie święci garnki lepią, nie tylko programiści programy piszą. Niezależnie od tego, że nie budzi już dziś wątpliwości, że program komputerowy może być utworem (przypominam sobie, że w okolicach 1994 r. zdanie to było dość wyraźnie kontestowane), sam ustawodawca wprowadził pewne odrębności, dzięki którym przepisy o oprogramowaniu stanowią lex specialis względem innych utworów.
Wśród licznych wątpliwości jak echo powraca pytanie następujące: czy program komputerowy może wykonać — w ramach stosunku pracy — wyłącznie programista? Czy jeśli pracownik etatowy, w którego obowiązkach nie leży pisanie oprogramowania, wyłączony jest spod regulacji art. 74 ust. 3 pr.aut. — a może stosuje się doń art. 12 ust. 1 pr.aut.? (wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 11 lipca 2013 r., sygn. akt I ACa 600/13).
Ex-pracownik zażądał od swego byłego pracodawcy 30 tys. złotych za korzystanie z sześciu programów komputerowych jego autorstwa. Powód nie był programistą i chociaż przy pracy posługiwał się komputerem, do jego obowiązków nie należało pisanie oprogramowania. W pewnym momencie firma przechodziła z obsługi papierowej procedur na komputerową, zatem pracownik zaoferował się, iż korzystając z MS Access może stworzyć „sześć aplikacji komputerowych” przeznaczonych do obsługi działu produkcyjnego i magazynowego. Za wykonane bazy danych nie otrzymał ekstra wynagrodzenia.
Po kilku latach pracownik wypowiedział umowę o pracę, równocześnie odwołując zgodę na korzystanie ze napisanego przez siebie oprogramowania. Jednakże ex-chlebodawca nie zaprzestał posługiwania się narzędziami, zatem sprawa trafiła do sądu.
art. 74 ust. 3 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych
Prawa majątkowe do programu komputerowego stworzonego przez pracownika w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy przysługują pracodawcy, o ile umowa nie stanowi inaczej.
Sąd I instancji uwzględnił roszczenia zasądzając na rzecz powoda 5 tys. złotych: wykonane aplikacje stanową utwory w rozumieniu prawa autorskiego i są programami komputerowymi (art. 74 pr.aut.). Programy nie zostały wykonane w związku z wykonywaniem obowiązków pracowniczych (art. 74 ust. 3 pr.aut.), zatem powód zachował całość praw autorskich do utworów. Udzielona licencja została odwołana przez uprawnionego, skoro jednak pozwany pracodawca nadal korzystał z aplikacji, to doszło do zawinionego naruszenia praw autorskich (ale sąd inaczej ocenił samą wartość programów).
Od orzeczenia wpłynęły apelacje od obu stron — pracodawca twierdził, że powód wykonał programy w ramach obowiązków pracowniczych oraz w godzinach pracy. Powód domagał się podwyższenia odszkodowania.
Sąd II instancji uwzględnił argumentację pozwanego pracodawcy i oddalił całość roszczeń: prawa majątkowe do programu komputerowego stworzonego przez pracownika w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy przysługują pracodawcy, o ile umowa nie stanowi inaczej. Kluczowa jest zatem wola stron — jeśli jednak pracodawca i pracownik nic nie postanowili, prawa do programów przysługują pracodawcy (a wynika to z art. 74 ust. 3 pr.aut., który stanowi lex specialis wobec art. 12 ust. 1 pr.aut.). W takim przypadku pracodawca nie musi składać żadnych dodatkowych oświadczeń, w szczególności o przyjęciu utworu.
Nie można przy tym powiedzieć, iżby wykonanie oprogramowania nie nastąpiło w ramach obowiązków pracowniczych tylko dlatego, że powód nie był zatrudniony jako programista. Obowiązki pracownicze w rozumieniu art. 74 ust. 3 pr.aut. mogą wynikać zarówno z umowy o pracę, jak i m.in. z aktów zakładowego prawa pracy (np. regulaminów organizacyjnych), a nawet poleceń pracodawcy, o ile mieszczą się w ramach umówionego rodzaju pracy.
Do obowiązków powoda należało m.in. organizowanie gospodarki magazynowej surowców i wyrobów gotowych, analizowanie rozliczeń magazynowych surowców pod względem zgodności ich zużycia z wykonywaną produkcją, przegląd zamówień oraz ich ocena w zakresie możliwości realizacji, przygotowywanie i przekazywanie do realizacji zleceń produkcyjnych, nadzór nad sprawną i terminową realizacją zamówień klientów, organizowanie wysyłek towaru. W celu usprawnienia wykonywania tych zadań powód zaproponował, iż może napisać odpowiednie narzędzie — pracodawca się na to zgodził, a w tym celu kupił mu pakiet MS Office (razem z MS Access). Nie ma zatem podstaw do przyjęcia, że programy zostały stworzone przez pracownika poza jego obowiązkami pracowniczymi, wyłącznie przy okazji i przy użyciu narzędzi, środków i infrastruktury pracodawcy, lecz bez związku z wykonywaną pracą i zajmowanym stanowiskiem. Dodatkową okolicznością jest właśnie motywacja powoda, który sam chciał usprawnić pracę swojego działu — to wszystko wchodziło w skład jego obowiązków ze stosunku pracy.
W przeciwnym razie należałoby przyjąć, iż art. 74 ust. 3 pr.aut. ma zastosowanie wyłącznie do profesjonalnych programistów, zaś takie zawężenie jest całkowicie bezpodstawne — kluczowe jest bowiem wykonanie programów komputerowych w wyniku wykonywania obowiązków pracowniczych, które nie muszą bezpośrednio odnosić się do programowania.