Kontynuując tematykę funeralną dziś pytanie następujące: czy przekazanie zwłok na cele naukowe wyłącza prawo do zasiłku pogrzebowego — bo symboliczny pogrzeb obejmował wyłącznie złożenie pukla włosów zmarłego — czy też pogrzeb to pogrzeb, niezależnie od tego co leży w trumnie?
uchwała Sądu Najwyższego z 2 lutego 2011 r. (I UZP 5/10)
Koszty symbolicznego upamiętnienia osoby zmarłej, która pisemnym oświadczeniem wyraziła wolę przekazania swoich zwłok publicznej uczelni medycznej dla celów naukowych, są kosztami pogrzebu w rozumieniu art. 78 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i uzasadniają roszczenie o zasiłek pogrzebowy, o którym mowa w art. 77 ust. 1 tej ustawy.
Uchwałę podjęto na następujące pytanie Sądu Okręgowego w Łodzi:
Czy uprawnionym podmiotom przysługuje prawo do zasiłku pogrzebowego w razie śmierci osoby, o której mowa w art. 77 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych jeżeli podczas uroczystości pogrzebowych w obrządku religijnym pochowano wyłącznie pukiel włosów zmarłego i jego rzeczy osobiste?
Spór dotyczył pogrzebu mężczyzny, który w poświadczonym notarialnie oświadczeniu przekazał swe ciało, po śmierci, na rzecz nauki: żonie przekazano pukiel włosów zmarłego, który po mszy żałobnej został złożony do grobu. Następnie wdowa wystąpiła o zasiłek pogrzebowy, ale ZUS odmówił wypłaty, bo symboliczny pogrzeb nie jest pogrzebem, zaś zwyczajowo za pogrzeb — po spełnieniu celów, dla których ciało zmarłego zostało przekazane — bierze na siebie uczelnia.
art. 10. ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych
2. Zwłoki niepochowane (…) mogą być przekazane do celów naukowych publicznej uczelni medycznej lub publicznej uczelni prowadzącej działalność dydaktyczną i badawczą w dziedzinie nauk medycznych. Decyzję w sprawie przekazania zwłok do celów naukowych wydaje, na wniosek uczelni, właściwy starosta.
6. Zwłoki do celów naukowych mogą być również przekazane uczelni, o której mowa w ust. 2, na podstawie pisemnego oświadczenia osoby, która pragnie przekazać swoje zwłoki tej uczelni.
SN zauważył, że przesłanką do nabycia zasiłku pogrzebowego jest świadczeniem przysługującym w związku z koniecznością poniesienia kosztów pogrzebu. Zasiłek pogrzebowy przysługuje każdej osobie — nie tylko rodzinie zmarłego, nie tylko osobie fizycznej, ale i osobie prawnej — pod warunkiem poniesienia kosztów pogrzebu. Koszty pogrzebu natomiast obejmują nie tylko koszty pochówku (jak w ustawie o cmentarzach), lecz także inne wydatki związane z ceremonią (przewóz zwłok, zakup trumny, koszt postawienia nagrobka, wydatki na wieńce, zakup odzieży żałobnej, stypa).
Przyjmując, że odcięte włosy są szczątkami ludzkimi — częścią ciała zmarłego, odłączoną od całości („z medycznego punktu widzenia ciało ludzkie, to fizyczny komponent organizmu ludzkiego składający się z: około 60 % wody, składników organicznych, czyli zbudowanych na bazie węgla: lipidów, białek, węglowodanów i kwasów nukleinowych oraz składników nieorganicznych. Nie ulega wątpliwości, że włosy są wytworem ciała ludzkiego z nim związanym”) — pogrzeb (pochówek) tej części ciała stanowi pogrzeb w rozumieniu przepisów o zasiłku pogrzebowym. Jest to podyktowane przede wszystkim względami kulturowymi: trudno wymagać od rodziny zmarłego, by oczekiwała dłuższy czas na zwrot szczątków (zwłaszcza, że prawo do zasiłku wygasa po upływie 12 miesięcy od śmierci osoby).
Podobne regulacje stosować należy, zdaniem SN, także w przypadku innych form pogrzebu symbolicznego (np. po uznaniu za zmarłego, art. 526 kpc).