Czy powództwo o ustalenie może dotyczyć warunków przeliczenia kursu walutowego w umowie kredytu hipotecznego — gdzie powód żąda ustalenia, iż poszczególne postanowienia są klauzulą abuzywną? Czy takie powództwo o ustalenie może dotyczyć spreadu walutowego wynikającego z pierwotnej treści umowy, która po pewnym czasie została przez bank i kredytobiorcę aneksowana? (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 9 lutego 2018 r., sygn. akt I ACa 1861/16).
Małżeństwo kredytobiorców wystąpiło z powództwem o ustalenie (art. 189 kpc), iż dwa postanowienia stosowane przez bank w ogólnych warunkach umowy kredytu hipotecznego we frankach szwajcarskich (umowa z 2008 r.) stanowią klauzule niedozwolone, albowiem prowadzą do jednostronnego ustalenia kursu waluty, po którym następuje spłata raty kredytowej.
(1) Kredyt zostanie wypłacony w złotych po przeliczeniu wypłaconej kwoty według kursu kupna waluty Kredytu obowiązującego w Banku na dwa dni robocze przed dniem wypłaty (zgodnie z Tabelą Kursów Banku z godz. 9:00) na podstawie złożonego przez Kredytobiorcę w Banku Wniosku o wypłatę na formularzu, którego wzór stanowi załącznik do Umowy;
(2) Kredytobiorca dokonuje spłaty kredytu w złotych w wysokości stanowiącej równowartość należnej i wynikającej z harmonogramu spłat kwoty waluty z zastosowaniem kursu sprzedaży walut Banku według Tabeli z godz. 9:00 obowiązującej na dwa dni robocze przed terminem wypłaty wymagalności spłaty określonym w Umowie.
Zdaniem pozwanego banku niezależnie od tego, że klauzule są wpisane do rejestru prowadzonego przez UOKiK, powództwo powinno zostać oddalone, choćby przez to, że klauzule nie zostały powodom jednostronnie narzucone — to była druga umowa kredytowa na takich samych warunkach (pierwszą zawarto w 2004 r.), gdyby zatem kredytobiorcy mieli jakiekolwiek wątpliwości, nie braliby drugiego kredytu. Co więcej bank poinformował kredytobiorców o ryzyku kredytowym, zaś sporne postanowienia były w pierwotnej umowie, która później została aneksowana (bank dał możliwość przewalutowania kredytu, z czego powodowie nie skorzystali). Zdaniem banku powództwo podlegało oddaleniu także ze względu na brak interesu prawnego w jego wytoczeniu.
Sąd prawomocnie oddalił powództwo: niezależnie od tego, że zaskarżone postanowienia nie były uzgodnione indywidualnie, roszczenie nie zasługuje na uwzględnienie. Konsekwencją nowelizacji prawa bankowego z 2011 r. jest utrzymanie instytucji kredytów denominowanych (art. 69 ust. 2 pkt 4a, art. 75b pr.bank.), zarazem przepis przejściowy wprowadził mechanizm pozwalające na wyeliminowanie postanowień zawierających niejasne reguły przeliczania walut (art. 4 ustawy nowelizacyjnej, Dz.U. z 2011 r. nr 165 poz. 984). Skoro zatem strony zawarły aneks zmieniający zasady spreadu walutowego, powodowie nie mogą odnosić wcześniejszej treści umowy do późniejszych należności (rat spłacanych po aneksie); oczywiście istnieje możliwość zakwestionowania nowych (aneksowanych) warunków przeliczania kursów walut — ale tego akurat treść pozwu nie dotyczy.
Skuteczny okazał się także zarzut braku interesu prawnego: wytoczenie powództwa z art. 189 kpc jest dopuszczalne tylko wówczas, gdy wyrok ustalający zapewni powodowi ochronę jego interesów, definitywnie zakańczając spór lub prewencyjnie zapobiegając powstaniu sporu — pod warunkiem jednak, iż celu tego nie można osiągnąć w inny sposób. Tymczasem nawet zakwalifikowanie postanowień określających spread walutowy nie kończy sporu, ponieważ niezależnie od częściowej nieważności, strony są związane umową w pozostałym zakresie (art. 385(1) par. 2 kc) — to nadal nie wiadomo „czy i na jakiej podstawie luka w umowie wynikająca z wyeliminowania niedozwolonego postanowienia może być wypełniona, np. w zakresie kursu, według którego kredyt winien był być wypłacony i według jakiego kursu kredyt winien był być spłacany”, zwłaszcza jeśli kredyt został wypłacony i częściowo spłacony.
Co więcej przyjęcie, iż niepewność prawna nadal istnieje, wykluczyło zawarcie aneksu do umowy kredytowej, który sprecyzował zasady przeliczania kursu walutowego, toteż od tego dnia można co najwyżej mówić o niepewności w odniesieniu do nowych warunków umownych. I znów: sąd związany treścią powództwa nie mógł oceniać aneksu, albowiem pozew nie dotyczył jego postanowień.
Zamiast komentarza: osobiście uważam, że pozew i tak był skazany na niepowodzenie: warunkiem wytoczenia powództwa o ustalenie istnienie lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa jest brak możliwości skorzystania z innej procedury — tymczasem klauzule abuzywne można zwalczać w całkiem innym trybie.
Q.E.D.