Czy księgową można zatrudnić na umowę o dzieło? Na serię umów o dzieło? Czy jednak istnieje ryzyko zakwalifikowania takiej umowy jako zlecenia?
wyrok Sądu Najwyższego z 12 grudnia 2017 r. (I UK 26/17)
Systematyczne wykonywanie typowych usług z zakresu księgowości sprzeciwia się możliwości uznania ich za dzieło w rozumieniu art. 627 kc.
Spór dotyczył zatrudnienia emerytowanej księgowej na szereg kolejnych umów o dzieło (księgowanie dokumentów, kontrola dokumentów księgowych, księgowanie bieżących faktur, sporządzanie deklaracji ZUS, prowadzenie i kontrola księgi przychodów i rozchodów z rejestru VAT, sprawdzanie dokumentacji pracowniczej, etc.).
Umowy zakwestionował ZUS, którego zdaniem stanowiły one szereg umów zlecenia, zatem chlebodawca powinien był odprowadzić składki na ubezpieczenie społeczne.
Sąd prawomocnie oddalił odwołanie pracodawcy, wskazując, że w umowach nie określono w sposób zindywidualizowany konkretnego efektu, lecz księgowa zobowiązała się do wykonywania powtarzalnych czynności, zaś stała obsługa księgowa nie może być kwalifikowana jako umowa o dzieło.
Sąd Najwyższy oddalił skargi kasacyjne wniesione przez pracodawcę oraz ubezpieczoną: niezależnie od tego, że umowa o dzieło jest tańsza dla pracodawców, nie oznacza to, że można ją swobodnie stosować w przypadkach, w których dochodzi do stałego i powtarzalnego świadczenia usług. Żadna z umów o dzieło nie określała efektu pracy w sposób zindywidualizowany — ba, kolejne umowy po kolei określały zakres czynności w taki sam sposób. Przedmiotem tych umów były powtarzające się czynności, a nie ich rezultat, podczas gdy umowa o dzieło wymaga powstania oznaczonego efektu pracy (art. 627 kc).
W istocie bowiem księgowa zobowiązała się do starannego przeprowadzenia wszystkich czynności z zakresu księgowości, nie przyjmując jednak odpowiedzialności za ich rezultat. Nie można także powiedzieć, iżby efekt pracy księgowej miał być w jakikolwiek sposób unikatowy. Oznacza to, że umowy mogą być kwalifikowane jako umowa zlecenia lub umowa o świadczenie usług (art. 750 kc).
Oczywiście osiągnięcie określonego efektu jest możliwe poprzez wykonanie określonej pracy — jednak zdaniem SN zależność ta jest właściwa nie tylko w przypadku umowy o dzieło. Równocześnie wybiórcze sięganie po poszczególne elementy z różnego rodzaju stosunków zobowiązaniowych narusza zasadę swobody umów (art. 353(1) kc), ze skutkiem w postaci nieważności postanowień sprzecznych z ustawą (art. 58 kc).