W kwestii prostych wątpliwości, które rodzą wcale nie tak proste pytania: założenie jest proste — bezprawne zwolnienie z pracy członka związku zawodowego podlegającego szczególnej ochronie rodzi po jego stronie roszczenia (o przywrócenie do pracy, o odszkodowanie) — ale może się okazać, że żądanie przywrócenia do pracy będzie ocenione jako nadużycie prawa podmiotowego. Czyli w takim przypadku sąd przyzna pracownikowi odszkodowanie za naruszenie prawa przy wypowiadaniu umowy — ale nie zgodzi się na jego przywrócenie do pracy.
wyrok Sądu Najwyższego z 19 kwietnia 2017 r. (I PK 221/16)
Ochrona szczególna działacza związkowego nie ma charakteru bezwzględnego. Z całokształtu okoliczności faktycznych, a w szczególności oceny przyczyn wypowiedzenia umowy i braku związku z pełnioną funkcją związkową może wynikać dopuszczalność oddalenia roszczenia o przywrócenie do pracy w oparciu o art. 8 kp w związku z art. 477(1) kpc i zasądzenia w to miejsce odszkodowania.
Sprawa dotyczyła głównej księgowej szkoły (o wieloletnim stażu), która na wieść, że gmina zamierza przenieść pracowników odpowiedzialnych za obsługę finansową jednostek oświatowych do Biura Finansów Oświaty, wstąpiła do związku zawodowego. Związek zawodowy wskazał księgową jako osobę podlegającą szczególnej ochronie przed zwolnieniem z pracy (art. 32 ust. 1 uozz).
Kilka miesięcy później szkoła zlikwidowała stanowisko i mimo negatywnej opinii organizacji związkowej wypowiedziała księgowej umowę — a sprawa o przywrócenie do pracy trafiła do sądu.
Sąd I instancji odmówił przywrócenia księgowej do pracy: korzystanie przez główną księgową z ochrony związkowej przed zwolnieniem z pracy wynikającym z reorganizacji obsługi oświaty w gminie stanowi nadużycie prawa. Powódka latami nie odczuwała potrzeby zapisania się do związku zawodowego, uczyniła to dopiero po informacji o planowanej reorganizacji, zatem akces do związku zawodowego miał na celu obejście prawa, jest więc sprzeczne z zasadami współżycia społecznego (art. 8 kp). W sprawie nie doszło także do przejęcia zakładu pracy (art. 23(1) kp), zatem nie można mówić o naruszeniu zakazu zwalniania pracowników w związku z przekazaniem zadań nowemu pracodawcy.
Wyrok zostało nieco zmienione w apelacji: pracodawca naruszył bezwzględny zakaz rozwiązywania umów z osobą podlegającą szczególnej ochronie — jednakże sąd nie jest bezwzględnie związany treścią żądania pozwu, zatem oceniając roszczenie przywrócenia do pracy jako nieuzasadnione (art. 477(1) kpc) zasądził na rzecz księgowej odszkodowanie.
W skardze kasacyjnej do SN księgowa wskazała, że skoro pracodawca bezprawnie zwolnił ją z pracy jako członka związku zawodowego, to ma prawo żądać przywrócenia, nawet jeśli zajmowane stanowisko jest zlikwidowane, zaś korzystanie z praw związkowca nie może być uznane za nadużycie prawa.
Sąd Najwyższy nie podzielił tego stanowiska. W doktrynie i orzecznictwie dopuszcza się możliwość oddalenia roszczenia chronionego działacza związkowego w przypadku zwolnienia go z pracy bez zgody jego organizacji. Ochrona związkowa nie może bowiem przeradzać się w nieusprawiedliwiony przywilej, zwłaszcza, jeśli status działacza miałby prowadzić do uprzywilejowania w sferach niezwiązanych z funkcją sprawowaną w związku zawodowym. Prawo członka związku zawodowego do ochrony trwałości stosunku pracy nie ma charakteru bezwzględnego, zaś roszczenie o przywrócenie do pracy nie powinno być uwzględniane automatycznie, bez zbadania konkretnych przyczyn zwolnienia.
Nie można także powiedzieć, iżby podstawą odmowy przywrócenia do pracy mogło być wyłącznie zawinione działanie zwolnionego związkowca (np. w przypadku dyscyplinarki), lub też by stosowanie klauzuli z art. 8 kp mogło następować wyłącznie w przypadku ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych.
Skoro zatem przyczyna wypowiedzenia była uzasadniona i nie była związana z pełnioną funkcją związkową, to przyznanie odszkodowania w miejsce dochodzonego przywrócenia do pracy jest uzasadnione i sprawiedliwe. Przyczyną zwolnienia z pracy była likwidacja stanowiska pracy wynikająca z przeprowadzonej przez gminę reorganizacji, powódka znała przyczynę planowanej operacji, miała propozycję kontynuacji zatrudnienia — ale z niej nie skorzystała.
Sumarycznie oznacza to, że przywrócenie księgowej do pracy stanowiłoby nadużycie prawa podmiotowego.
Q.E.D.