A teraz coś z nieco innej beczki: czy prawomocność materialna wyroku zakazującego stosowania klauzuli niedozwolonej powoduje, że inny konsument nie może pozwać tego samego przedsiębiorcy o stosowanie podobnej klauzuli? A przy okazji: czy żądanie kontroli abstrakcyjnej może dotyczyć postanowień konkretnej umowy zawartej z konsumentem? (postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 7 listopada 2017 r., sygn. akt VII ACa 918/17).
Spór dotyczył oceny stosowanego przez mBank postanowienia o ubezpieczeniu niskiego wkładu własnego kredytu walutowego jako klauzuli niedozwolonej („Ubezpieczenie niskiego wkładu własnego Kredytu na 36 miesięczny okres ubezpieczenia. Jeżeli z upływem pełnych 36 miesięcy okresu ubezpieczenia licząc od pierwszego dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym nastąpiła wypłata Kredytu, nie nastąpi całkowita spłata zadłużenia objętego ubezpieczeniem ani inne zadłużenia kończące okres ubezpieczenia, ubezpieczenie podlega automatycznemu przedłużeniu na kolejny okres 36 miesięczny okres, przy czym łączny okres ubezpieczenia nie może przekroczyć 180 miesięcy. Kredytobiorca upoważnia Bank do pobrania środków tytułem zwrotu kosztów ubezpieczenia niskiego wkład własnego w wysokości 4,5% kwoty Kredytu objętego ubezpieczeniem, tj. 7989,83 złotych oraz zwrotu kosztów z tytułu automatycznego przedłużenia ubezpieczenia niskiego wkładu z rachunku wskazanego w § 6, bez odrębnej dyspozycji. Kwota kredytu objęta ubezpieczeniem niskiego wkładu wynosi 177551,82 złotych”).
Sąd powziął wątpliwość czego właściwie dotyczy powództwo, zatem wezwał powodów do sprecyzowania, czy domagają się abstrakcyjnej kontroli stosowanego przez bank wzorca, czy też z racji indywidualnego charakteru (klauzula określa konkretne kwoty zastosowane w konkretnej umowie kredytowej), żądają kontroli umowy zawartej z bankiem. W odpowiedzi powodowie sprecyzowali żądanie pozwu oświadczając, że żądają kontroli abstrakcyjnej wzorca umowy stosowanego przez pozwanego.
Sąd I instancji uwzględnił powództwo: stosowane przez mBank postanowienie, zobowiązując biorących kredyt do pokrycia kosztów ubezpieczenia niskiego wkładu w kwocie stanowiącej procent sumy kredytu w oderwaniu od rzeczywiście ponoszonych przez pozwany bank kosztów takiego ubezpieczenia, kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami rażąco naruszając przy tym jego interesy (art. 385(1) par. 1 kc). Stąd w wyroku zakazał stosowania przez bank klauzuli w treści wskazanej w pozwie.
Zdaniem sądu nie zachodzi przy tym przesłanka rozszerzonej prawomocności (podobna klauzula została zakazana wcześniej w postępowaniu przeciwko innemu przedsiębiorcy), albowiem prawomocność materialna nie wyłącza powództwa o uznanie za niedozwolone podobnego postanowienia stosowanego przez innego przedsiębiorcę (uchwała 7 sędziów SN z 20 listopada 2015 r., III CZP 17/15).
Odmiennie sytuację ocenił sąd II instancji: skoro powodowie żądali dokonania kontroli abstrakcyjnej, sąd wykroczył — odnosząc się do postanowień wpisanych do konkretnej umowy — poza żądanie pozwu (art. 321 par. 1 kpc). Zakazane postanowienie nie jest wzorcem umowy, lecz indywidualnym, skonkretyzowanym postanowieniem umownym, opartym na wzorcu. Skutkiem orzekania ponad żądanie jest uchylenie wyroku i umorzenie postępowania (art. 386 par. 3 kpc).
Trafny jest też zarzut orzekania w sprawie z naruszeniem reguły res iudicata: prawomocny wyrok dotyczący klauzuli niedozwolonej ma skutek wobec osób trzecich — zaś skutkiem prawomocności materialnej jest wyłączenie możliwości wniesienia innego powództwa o uznanie za niedozwolone postanowienia tej samej treści przeciwko temu samemu przedsiębiorcy. Skoro zatem w rejestrze UOKiK jest wpisane podobne postanowienie stosowane przez poprzednika prawnego pozwanego banku (nr 6086, pozwanym był BRE Bank S.A.), zaś wpis do rejestru pojawił się po wytoczeniu powództwa, postępowanie podlegało — po uchyleniu zaskarżonego wyroku — umorzeniu (art. 199 par. 1 pkt 3 kpc).
Q.E.D.