Połowa lipca do doskonały czas na nieco rozluźniające tematy. Dziś zatem na łamach „Czasopisma” znów gości procedura karna — i pytanie: czy będzie naruszeniem zakaz reformationis in peius brak uzupełnienie określenia przypisanego oskarżonemu czynu przez sąd II instancji, jeśli sąd uczyni to z własnej woli, czyli bez apelacji na niekorzyść oskarżonego? (wyrok Sądu Najwyższego z 5 lipca 2018 r., V KK 228/18).
Matka z córką zostały oskarżone o pobicie innej kobiety ze skutkiem spowodowania u pokrzywdzonej naruszenia czynności narządów ciała i rozstrój zdrowia na czas nie dłuży niż siedem dni (art. 158 par. 1 kk).
Sąd I instancji uznał sprawczynie winnymi zarzucanego występku, za co wymierzył im kary po 750 złotych grzywny.
Apelacje od orzeczenia wnieśli wyłącznie obrońcy obu oskarżonych (na korzyść); sąd przyjął, że pobicie narażało pokrzywdzoną na bezpośrednie niebezpieczeństwo skutku w postaci naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia — zmienił zatem wyrok w zakresie kwalifikacji prawnej czynu i uznał oskarżone winnymi przestępstwa określonego w art. 157 par. 1 kk), nie zmieniając jednak wymiaru kary.
art. 434 par. 1 kpk
Sąd odwoławczy może orzec na niekorzyść oskarżonego jedynie:
1) wtedy, gdy wniesiono na jego niekorzyść środek odwoławczy, oraz
2) w granicach zaskarżenia, chyba że ustawa nakazuje wydanie orzeczenia niezależnie od granic zaskarżenia, oraz
3) w razie stwierdzenia uchybień podniesionych w środku odwoławczym, chyba że środek odwoławczy nie pochodzi od oskarżyciela publicznego lub pełnomocnika i nie podniesiono w nim zarzutów albo ustawa nakazuje wydanie orzeczenia niezależnie od podniesionych zarzutów.
Ten wyrok kasacją zaskarżył Minister Sprawiedliwości-Prokurator Generalny, który zauważył, że sąd naruszył zmienił opis czynu — co stanowi orzeczenie na niekorzyść oskarżonych, zatem prowadzi do naruszenia zakazu reformationis in peius — mimo tego, że od wyroku nie wpłynęła apelacja na ich niekorzyść (art. 434 par. 1 kpk).
Sąd Najwyższy podzielił ten pogląd i uchylił zaskarżone orzeczenie: warunkiem zakwalifikowania czynu jako przestępstwa pobicia w rozumieniu art. 158 par. 1 kk wymaga nie tylko wzięcia udziału w pobiciu, ale też narażenia pokrzywdzonego na uszczerbek na zdrowiu lub dalej idące niebezpieczeństwo. Oznacza to, że występek ten ma charakter materialny, zatem dla przypisania sprawcy popełnienia przestępstwa wymagane jest przypisanie sprawcy wszystkich okoliczności — w tym prawidłowe ustalenie stopnia niebezpieczeństwa pobicia (bo „nie każdy przypadek faktycznego „pobicia” w ujęciu potocznym, będzie stanowił czyn zabroniony określony w art. 158 par. 1 kk jako występek „pobicia””).
art. 413 par. 2 pkt 1 kpk
Wyrok skazujący powinien ponadto zawierać:
1) dokładne określenie przypisanego oskarżonemu czynu oraz jego kwalifikację prawną;
Jednym z elementów sentencji wyroku skazującego jest dokładne określenie czynu, którego dopuścił się oskarżony — wynika to z zasady nullum crimen nullum poena sine lege scripta (art. 413 par. 2 pkt 1 kpk). Tymczasem opis czynu w wyroku sądu I instancji nie zawierał wszystkich znamion pozwalających na kwalifikację działania sprawczyń jako występku pobicia — sąd nie wskazał jakie czynności narażały pokrzywdzoną na bezpośrednie niebezpieczeństwo nastąpienia skutku określonego w art. 157 par. 1 kk. Błąd ten dostrzegł sąd rozpatrujący apelację wniesioną na korzyść oskarżonych — zatem doprecyzował wyrok przyjmując dodatkowo, że owo pobicie narażało pokrzywdzoną na taki skutek — jednak zdekompletowany opis czynu nie może być samodzielnie skorygowany przez sąd.
Skoro sąd I instancji w ogóle nie ustalił znamion czynu, takie doprecyzowanie treści wyroku — skutkiem czego jest wydanie surowszego orzeczenia — stanowi niedopuszczalne naruszenie zakazu reformationis in peius (art. 434 par. 1 kpk). Nie można bowiem traktować wprowadzenia ustaleń własnych sądu (bez apelacji na niekorzyść oskarżonych) jako doprecyzowania orzeczenia.
SN podkreślił, iż błąd ten nie będzie mógł być skorygowany ani w toku ponownego rozpoznania, ani też sprawa nie będzie mogła być zwrócona do I instancji — sąd odwoławczy będzie mógł jednak rozważyć kwalifikację czynu jako przestępstwa z art. 157 par. 2 kk, ponieważ warunkiem zmiana taka nie zawsze wymaga zaskarżenia apelacją na niekorzyść oskarżonego.