Tego jeszcze nie grali: Sąd Najwyższy kieruje do TSUE w trybie prejudycjalnym pięć obszernych pytań dotyczących obniżenia wieku przejścia w stan spoczynku sędziów, wpływu tej ingerencji — oznaczającej de facto naruszenie zasady nieusuwalności sędziów — na niezawisłość sędziowską — a przy okazji, w drodze postanowienia zabezpieczającego… zawiesza stosowanie kilku przepisów nowej ustawy o Sądzie Najwyższym.
Jakim cudem Sąd Najwyższy wykazał się fortelem, którym przyćmił nie tylko dokonania MacGyvera, ale nawet imć Pana Onufrego Zagłoby?
postanowienie Sądu Najwyższego z 2 sierpnia 2018 r. (III UZP 4/18)
(…)
III. na podstawie art. 732 w związku z art. 755 § 1 kpc w związku z art. 267 akapit 3 TFUE oraz art. 4 ust. 3 TUE, do rozstrzygnięcia kwestii wstępnej po udzieleniu przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej odpowiedzi na pytania prawne nr 1-5, zawiesić stosowanie przepisów art. 111 § 1 i 1a, art. 37 oraz art. 39 ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym.
Orzeczenie wydano na wniosek powiększonego składu SN, który badając — kompletnie niezwiązane z wczorajszą bombą — pytanie prawne przedstawione przez Sąd Apelacyjny (sprawa ma sygnaturę III UZ 10/18) dostrzegł wątpliwość związaną z tym, że do rozpoznania sprawy zostało wyznaczonych dwóch sędziów, którzy ukończyli już 65 rok życia. Co w kontekście nowej ustawy o Sądzie Najwyższym oznacza przejście w stan spoczynku, chyba że prezydent wyrazi zgodę na dalsze zajmowanie stanowiska sędziowskiego (przy czym ustawodawca wprowadził taki bałagan, że jeden z nich, nawet gdyby chciał, nie mógłby złożyć takiego wniosku — bo 65 urodziny obchodził już pod rządami nowego prawa, a o takiej możliwości legislatywa najnormalniej zapomniała; finalnie taką możliwość „dosztukowano” kilka dni temu).
A ponieważ orzekanie przez sędziów pod presją (ale też i przez sędziów, którzy być może sędziami już być nie powinni) budzi poważne wątpliwości z punktu widzenia zasad wymiaru sprawiedliwości — SN zdecydował zadać pięć magicznych pytań, których przywoływać nie ma co, bo nie w nich tkwi sedno tematu.
art. 755 par. 1 kpc
Jeżeli przedmiotem zabezpieczenia nie jest roszczenie pieniężne, sąd udziela zabezpieczenia w taki sposób, jaki stosownie do okoliczności uzna za odpowiedni, nie wyłączając sposobów przewidzianych dla zabezpieczenia roszczeń pieniężnych. W szczególności sąd może:
1) unormować prawa i obowiązki stron lub uczestników postępowania na czas trwania postępowania;
2) ustanowić zakaz zbywania przedmiotów lub praw objętych postępowaniem;
3) zawiesić postępowanie egzekucyjne lub inne postępowanie zmierzające do wykonania orzeczenia;
4) uregulować sposób roztoczenia pieczy nad małoletnimi dziećmi i kontaktów z dzieckiem;
5) nakazać wpisanie stosownego ostrzeżenia w księdze wieczystej lub we właściwym rejestrze.
Crème de la crème jurysprudencji to rzecz jasna orzeczenie co do środka zabezpieczającego (pkt III postanowienia), w którym zadecydowano o zawieszeniu stosowania przepisów przewidujących przejście sędziów po 65 roku życia w stan spoczynku oraz uprawnienie dla głowy państwa do wyrażenia — całkowicie arbitralnej — zgody na pozostawienie ich na stanowisku.
Czy Sąd Najwyższy ma prawo zawieszać stosowanie ustaw? Odpowiedź znajdziecie w konstytucji: prawa takiego nie ma nawet dzisiejszy tzw. Trybunał Konstytucyjny (może on co najwyżej uchylić ustawę, ale nie może zawiesić jej stosowania), ani też rząd lub parlament (przypominam sobie hucpę sprzed pół roku z „zamrożeniem” nowelizacji ustawy o IPN). Oczywiście prawa takiego nie ma także Sąd Najwyższy…
…chyba że ma się łeb na karku i pamięta, że (por. „Czy można utracić prawo do ustawowego składnika wynagrodzenia tylko dlatego, że znowelizowane przepisy nic o nim nie mówią?”):
Normy prawne nie zawsze są wynikiem interpretacji jedynie pojedynczych przepisów prawa. Każdy obowiązujący przepis jest częścią systemu prawa i treść norm prawnych z niego wynikających musi być wyinterpretowana w zgodzie z zasadami tego systemu.
Więc się okazało, że jednak sąd może zawiesić ustawę — a przy okazji wyszło na to, że jaskiernizować prawo potrafi nie tylko ekipa Dudy i Ziobry — bo może ludzie Gersdorf nie wyglądają jak agenci MI6, ale na pewno nadawaliby się do tych amerykańskich filmów, gdzie w decydującym momencie prawnik wyciąga kruczek z mankietu — i sprawa wygrana.
Kruczkiem takim są przepisy o udzieleniu zabezpieczenia (z urzędu, art. 732 kpc), które dotąd traktowano li tylko jako mechanizm do zamykania gęby mediom — ale od dziś sąd (każdy sąd! — przecież udzielenie zabezpieczenia nie leży wyłącznie w gestii Sądu Najwyższego!) może powołać się na te przepisy w celu zawieszenia funkcjonowania ustawy, która ma związek z procedowaną materią. (Na sprytne pytanie: gdzie w art. 755 par. 1 kpc uprawnienie do zawieszania ustaw — sprytna odpowiedź: katalog ten ma charakter otwarty („w szczególności sąd może”), zatem to od decyzji sądu zależy jaki środek będzie uznany za adekwatny.)
W ten to sposób doczekaliśmy się naszej polskiej Marbury vs. Madison — i bardzo dobrze, bo Roma locuta, causa finita, ustawa zawieszona do wydania orzeczenia przez Trybunał Sprawiedliwości EU.
Prokuratorowi Generalnemu można podpowiedzieć, że teraz może się zwrócić do tzw. Trybunału Konstytucyjnego z pytaniem czy art. 755 par. 1 kpc rozumiany jako uprawnienie do wydania środka zabezpieczającego w postaci zawieszenia ustawy jest zgodny z przepisami Konstytucji RP o źródłach prawa i wyłącznej kompetencji Izby Poselskiej i Senatu do stanowienia prawa — ale prezydentowi Dudzie podpowiem, że czas już skończyć ten żałosny cyrk i pomyśleć o tym, że warto zadbać, by jednak dzieci uczyły się o nim jako o Kmicicu, nie o Babiniczu.
Na razie w walce nerdów z osiłkami jest K.O. — Sąd Najwyższy lepszy jest od Onufrego Zagłoby i MacGyvera razem wziętych — chociaż trzeba liczyć z tym, że osiłki ukradną ring i zaczną krzyczeć „łapaj złodzieja!”