A skoro dziś Pierwszy Piątek po ostatnim Czarnym Piątku, a w dodatku idą Wielkie Święta Prezentów — czyli każdy będzie polował na lepsze okazje — to dobry moment by kilka zdań poświęcić pytaniu: czy uchylenie się od skutków oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu może dotyczyć za niskiej ceny wywoławczej na aukcji internetowej — czy jednak skoro sprzedający określił jakieś warunki cenowe, to musi się wywiązać z zawartej umowy?
No i czy umowa zawarta w trybie aukcji rządzi się innymi prawami? No i czy przepisy o błędzie dotyczą także przedsiębiorców zawodowo zajmujących się sprzedażą określonych towarów?
wyrok Sądu Najwyższego z 23 lutego 2018 r. (III CSK 384/16)
Strona może uchylić się od skutków oświadczenia woli złożonego w czasie aukcji internetowej złożonego pod wpływem błędu (art. 84 kc w zw. z art. 88 kc).
Sprawa dotyczyła odpowiedzialności za błąd w aukcji internetowej: pozwana spółka (prowadząca działalność m.in. w zakresie hurtowej sprzedaży paliw i prowadzenia stacji benzynowych) wystawiła trzy zbiorniki na paliwo (3×20 metrów) o wartości 80 tys. złotych — jednak pracownik spółki omyłkowo określił cenę wywołwczą na 1 tys. złotych. Po wystawieniu aukcji jeden z oferentów (znający rynek, zainteresowany założeniem własnej stacji paliw) zadzwonił do wspólnika spółki i zasugerował, że doszło do błędu — a następnie zalicytował; aukcja skończyła się wygraną przy cenie 1125 złotych.
W ocenie sprzedającego doszło do błędu co do ceny sprzedaży, zatem spółka wysłała kupującemu listel z oświadczeniem o odstąpieniu od umowy ze względu na oczywistą pomyłkę.
Zdaniem kupującego sprzedający był związany ofertą określoną w aukcji (art. 70(1) kc), wezwał więc spółkę do wskazania numeru rachunku bankowego, na który może wpłacić należność oraz do wydania zbiorników — a następnie wniósł pozew domagając się zapłaty kwoty 54 tys. złotych (czyli wartości zbiorników, których nie otrzymał).
art. 84 kc
§ 1. W razie błędu co do treści czynności prawnej można uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia woli. Jeżeli jednak oświadczenie woli było złożone innej osobie, uchylenie się od jego skutków prawnych dopuszczalne jest tylko wtedy, gdy błąd został wywołany przez tę osobę, chociażby bez jej winy, albo gdy wiedziała ona o błędzie lub mogła z łatwością błąd zauważyć; ograniczenie to nie dotyczy czynności prawnej nieodpłatnej.
§ 2. Można powoływać się tylko na błąd uzasadniający przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści (błąd istotny).
Sąd prawomocnie oddalił całość roszczeń: powód znał ceny takich towarów (wiedział, że nawet wartość złomowa wynosi 48 tys. złotych), mógł zatem się domyślać, że doszło do pomyłki w opisie aukcji, więc po prostu wykorzystał nadarzającą się okazję. Stąd też zachodziły wszelkie ustawowe przesłanki pozwalające na uchylenie się od skutków oświadczenia woli pod wpływem błędu — na art. 84 kc można się bowiem powołać m.in. w sytuacji, kiedy adresat oświadczenia woli wiedział o błędzie. Nie ma przy tym znaczenia czy uchylającemu się od skutków oświadczenia woli można zarzucać brak dbałości o własne sprawy, nieostrożność lub niedbalstwo.
Bezskuteczna okazała się skarga kasacyjna wniesiona przez kupującego: wbrew zarzutom powoda nikt nie kwestionuje, iż doszło do złożenia oświadczeń woli (art. 60 kc) skutkujących zawarciem umowy sprzedaży w drodze aukcji internetowej (art. 70(1) kc w zw. z art. 65 kc). Przyjęcie, że doszło do skutecznego zawarcia umowy sprzedaży nie wyklucza jednak uprawnienia do uchylenia się od skutków takiego oświadczenia ze względu na błąd (art. 84 kc), z zachowaniem wymogów określonych w art. 88 kc.
Skoro zatem sądy prawidłowo ustaliły, iż: ustalenie ceny wywoławczej na aukcji nastąpiło wskutek błędu, błąd ten był istotny (dotyczył ceny, która jest essentialia negotii umowy sprzedaży), kupujący mógł z łatwością zauważyć ów błąd — zaś nikt rozsądny nie chce sprzedać należącej do niego rzeczy za cenę o 54 tys. złotych niższą od ceny rzeczywistej — to sprzedający miał pełne prawo powołać się na błąd.
Uprawnienia takiego nie wyłącza profesjonalny charakter prowadzonej działalności (art. 355 par. 2 kc) — bo na błąd powołać może się także np. przedsiębiorca, który dokonuje czynności związanej ze swoim biznesem.
Powód nie może powołać się na rzekome niezachowanie wymaganej formy pisemnej złożenia oświadczenia (art. 88 kc) — bo oświadczenie woli złożone w formie elektronicznej jest równoważne z oświadczeniem woli złożonym w formie pisemnej (art. 78(1) par. 2 kc; co ciekawe tu akurat SN nie dostrzegł, że przepis ten pojawił się w kodeksie cywilnym trzy lata temu, por. „Forma dokumentowa i elektroniczna czynności prawnej już w Dzienniku Ustaw”, zaś sprawa była z 2010 r.).
Reasumując: uchylenie się od skutków błędu w postaci określenia za niskiej ceny towaru na aukcji internetowej jest jak najbardziej możliwe, pod warunkiem, że w sytuacji będą zachodziły wszystkie warunki określone w art. 84 kc.