A skoro już dziś tzw. Trybunał Konstytucyjny ma zająć się skargą dotyczącą opodatkowania gier hazardowych (SK 3/14), to czas na podchwytliwe pytanie: czy wydzierżawianie powierzchni w lokalu, w którym dzierżawca stawia jednorękiego bandytę, może być kwalifikowane jako przestępstwo urządzania gier hazardowych? No i czy rozbieżności w orzecznictwie mogą skutkować uniewinnieniem sprawcy — na podstawie przepisów o działaniu pod wpływem błędu?
wyrok Sądu Najwyższego z 4 lipca 2018 r. (III KK 433/17)
Podejmowanie zachowań sprzecznych z prawem z założeniem, iż wątpliwości interpretacyjne, jakie powstają na gruncie przepisów, które ich dotyczą, uchronią sprawcę przed odpowiedzialnością karną z uwagi na możliwość powołania się na działanie w warunkach błędu, z pewnością nie mogłoby zostać zakwalifikowane jako działanie w warunkach błędu co do karalności.
Sprawa dotyczyła mężczyzn oskarżonych o urządzanie gier na automatach bez zezwolenia i w miejscu do tego nieprzeznaczonym (art. 107 par. 1 kks) — m.in. prezesa spółki, która jako wydzierżawiająca zawarła umowę na korzystanie z powierzchni w lokalu, na której stanęły automaty.
Oskarżeni zostali prawomocnie uniewinnieni od zarzutów — bo zdaniem sądu oskarżeni nie byli świadomi bezprawności działań, przepisy są niejasne, ich wykładnia zmienna (także co do konieczności notyfikacji ustawy o grach hazardowych w Komisji Europejskiej) — wszystko zatem wskazuje, iż oskarżeni działali pod wpływem błędu.
art. 107 par. 1 kks
Kto wbrew przepisom ustawy lub warunkom koncesji lub zezwolenia urządza lub prowadzi gry hazardowe,
podlega karze grzywny do 720 stawek dziennych albo karze pozbawienia wolności do lat 3, albo obu tym karom łącznie.
Sąd Najwyższy uwzględnił kasacje (wniesione przez prokuratora i Naczelnika Urzędu Celno-Skarbowego): z uzasadnienia zaskarżonego wyroku nie wynika, pod wpływem jakiego błędu mieli działać oskarżeni (co do znamion czynu zabronionego, błędu
co do okoliczności wyłączającej bezprawność czynu, czy też błędu co do karalności? — por. „Błąd co do prawa — czyli kiedy oskarżony może nie rozumieć przepisów, w których trudno się połapać?”). Nie wystarczą ogólne rozważania o regulacjach wynikających z art. 10 kks, ani też niejasna konstatacja o okresie przejściowym wynikającym z art. 4 nowelizacji z 12 czerwca 2015 r. ustawy hazardowej.
art. 4 ustawy z 12 czerwca 2015 r. o zmianie ustawy o grach hazardowych (Dz.U. z 2015 r. poz. 1201)
Podmioty prowadzące działalność w zakresie, o którym mowa w art. 6 ust. 1-3 lub w art. 7 ust. 2, w dniu wejścia w życie niniejszej ustawy mają obowiązek dostosowania się do wymogów określonych w ustawie zmienianej w art. 1, w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą, do dnia 1 lipca 2016 r.
Owszem, sąd I instancji odniósł się do przepisu wyłączającego możliwość zakwalifikowania jako przestępstwa karno-skarbowego działania podjętego „w usprawiedliwionej nieświadomości jego karalności” (art. 10 par. 3 kks) — ale mimo konkretnego zarzutu apelacyjnego, sąd II instancji nie zajął stanowiska co do takiej kwalifikacji (ani nie zaakceptował, ani nie odrzucił takiej możliwości), ani też nie rozróżnił należycie strony podmiotowej i winy sprawcy (tymczasem przyjęcie, iż sprawca działał pod wpływem błędu co do karalności nie jest okolicznością wyłączającą zamiar, ale może być okolicznością wyłączającą winę lub zmniejszającą jej stopień).
Tymczasem możliwość skutecznego powołania się na jakikolwiek błąd zachodzi pod warunkiem uprzedniego ustalenia, iż zachowanie sprawców wyczerpywało znamiona czynu zabronionego — tymczasem sąd nie ocenił czy oskarżonym można zarzucać jakiekolwiek urządzanie gier hazardowych (nie wskazał jak rozumieć pojęcie „urządzania” w art. 107 par. 1 kks i czy mieści się tam także np. wydzierżawienie pomieszczenia, w którym ktoś inny stawia swoje automaty).
Co więcej z akt wynika, że lokal był dzierżawiony już wcześniej (sama nowelizacja przepisów weszła w życie 3 września 2015 r., zaś do zarzucanych czynów miało dojść w październiku 2015 r.), wcześniej też była wybierana gotówka z automatów i płacony czynsz — jeśli miało to miejsce przed wejściem w życie nowelizacji, to pozwala to na rozważania o działaniu pod wpływem usprawiedliwionego błędu (inaczej bowiem należy oceniać działanie podjęte tuż przed nowelizacją).
Na marginesie SN podkreślił także, iż rozbieżności w orzecznictwie nie są wystarczającą przesłanką do stwierdzenia, że sprawca działał w usprawiedliwionej nieświadomości bezprawności swego czynu lub jego karalności.
Stąd też zaskarżony wyrok został uchylony, a sprawa wraca do ponownego rozpoznania — tym razem sąd będzie musiał głębiej pochylić się nad przywołaną argumentacją.