A teraz kilka akapitów o tym, że zapewnienie kierowcy pracującemu w transporcie międzynarodowym noclegu w bazie nie wyklucza roszczeń o ryczałt za noclegi — bo istotne nie jest to, czy pracodawca możliwość taką oferował, lecz to, czy pracownik rzeczywiście mógł z niej skorzystać (wyrok Sądu Najwyższego z 7 grudnia 2017 r., II PK 280/16).
Orzeczenie dotyczyło pozwu o zapłatę ryczałtu za noclegi w kabinie ciężarówki należnego pracownikom pracującym w transporcie międzynarodowym.
Regulacje pozwanego pracodawcy przyznawały pracownikom będącym w podróży służbowej poza granicami kraju po 160 złotych za każdą dobę — ale ryczałt za nocleg nie przysługiwał kierowcom prowadzącym pojazd wyposażony w odpowiednie zaplecze do spania (w przypadku powoda był to MAN, którego kabina miała ogrzewanie postojowe, oświetlenie, klimatyzację, leżankę o szerokości co najmniej 50 cm). Ponadto pracodawca zapewniał możliwość korzystania z baz noclegowych (wspólna kuchnia i łazienka, pokoje bez pościeli).
§ 16 rozporządzenia MPiPS z 2013 r. w/s należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej (Dz.U. z 2013 r. poz. 167)
1. Za nocleg podczas podróży zagranicznej pracownikowi przysługuje zwrot kosztów w wysokości stwierdzonej rachunkiem, w granicach limitu określonego w poszczególnych państwach w załączniku do rozporządzenia.
2. W razie nieprzedłożenia rachunku za nocleg, pracownikowi przysługuje ryczałt w wysokości 25% limitu, o którym mowa w ust. 1. Ryczałt ten nie przysługuje za czas przejazdu.
3. W uzasadnionych przypadkach pracodawca może wyrazić zgodę na zwrot kosztów za nocleg, stwierdzonych rachunkiem, w wysokości przekraczającej limit, o którym mowa w ust. 1.
4. Przepisów ust. 1 i 2 nie stosuje się, jeżeli pracodawca lub strona zagraniczna zapewniają pracownikowi bezpłatny nocleg.
Sąd pracy prawomocnie oddalił powództwo: nocleg w kabinie ciężarówki nie wyklucza prawa do ryczałtu (kierowca TIR-a jest w podróży służbowej w rozumieniu art. 77(5) par. 3-5 kp), ale skoro pracodawca zapewnił możliwość korzystania z baz sanitarno-noclegowych — ale wielu kierowców i tak wolało spać we własnej kabinie (bo musieliby korzystać z pomieszczeń razem z wieloma innymi osobami) — to roszczenia są bezzasadne. Co więcej powód nie przedstawił jakichkolwiek rachunków za hotele lub motele, zaś brak dowodu na poniesienie wydatku uniemożliwia uwzględnienie ewentualnych roszczeń.
Sąd Najwyższy uwzględnił skargę kasacyjną i uchylił zaskarżony wyrok. Sprawy kierowców dotyczące ryczałtów za noclegi w kabinie ciężarówek nadal są sporne i kontrowersyjne, i to mimo wyroku TK z 25 listopada 2016 r. (K 11/15). W orzecznictwie pojawiły się m.in. poglądy, iż:
- jeśli pracodawca nie uregulował zasad zwrotu należności z tytułu podróży służbowej w aktach prawa wewnętrznego, nie ma zastosowania art. 21a ustawy o czasie pracy kierowców, ale ma zastosowanie art. 77(5) par. 3-5 kp (wyrok SN z 21 lutego 2017 r., I PK 300/15; wyrok SN z 8 marca 2017 r., II PK 409/15);
- jeśli unormowania zakładowe przewidują niższe stawki niż ustalone w aktach wykonawczych wydanych na podst. art. 77(5) kp, to pracodawca ma obowiązek ich stosowania (wyrok SN z 9 marca 2017 r., I PK 309/15);
- w razie zapewnienia noclegu w kabinie pracownikowi przysługuje ryczałt w wysokości ustalonej w układzie, regulaminie lub umowie — którego wysokość może uwzględniać standard pojazdu (wyrok SN z 28 marca 2017 r., II PK 28/16);
- do czasu uregulowania sprawy przez ustawodawcę należy stosować art. 77(5) kp, z tym, że pojęcie podróży służbowej ma znaczenie „autonomiczne” (wyrok SN 30 maja 2017 r., I PK 122/16);
- ryczałt za nocleg w podróży służbowej może być określony na kwotę poniżej 25% limitu wynikającego z rozporządzeń (uchwała 7 sędziów SN z 26 października 2017 r., III PZP 2/17).
Wspólnym mianownikiem jest założenie, iż nawet jeśli pracodawca zapewnia nocleg w kabinie, nawet takiej o większym standardzie, nie ma to wpływu na obowiązek wypłaty diet za podróże (w wysokości nie niższej niż określone na podst. art. 77(5) par. 4 kp) — a co najwyżej może mieć wpływ na ich wysokość. Podobnie pracownik ma prawo do żądania zwrotu innych kosztów poniesionych podczas takiej podróży (przy czym brak rachunku za nocleg nie oznacza brak owych kosztów — w takim przypadku należy wypłacić ryczałt).
Nocleg w kabinie pojazdu, nawet o podwyższonym standardzie, nie niweczy automatycznie zasadności żądania zasądzenia ryczałtów w związku z podróżą służbową, a może co najwyżej wpłynąć na jego wysokość.
Co więcej zdaniem SN nawet potencjalne ustawowe uregulowanie kwestii noclegów w kabinie nie zamyka kwestii kompensaty kosztów, choćby ze względu na kwestie minimalnych warunków socjalnych czy też rozdzielenie sfery prywatnej i zawodowej kierowców
Z tego samego względu nie można przejść do porządku dziennego nad zapewnieniem przez pracodawcę z możliwości skorzystania z noclegów w bazach noclegowych, które zostały potraktowane jako bezpłatne noclegi w rozumieniu par. 16 ust. 4 rozporządzenia MPiPS z 2013 r.
W przypadku powstania sporu należy ocenić m.in. czy pracodawca — jeśli planuje trasę — układa ją w taki sposób, że pozwala w czasie przejazdu dotrzeć do określonej bazy noclegowej; czy miejsce to położone jest przy drodze, którą może poruszać się pojazd o określonej masie, etc. etc.
Stąd też w ocenie SN niedopuszczalne było uznanie roszczeń za bezzasadne biorąc pod uwagę wyłącznie to, że pracodawca udostępniał bazy noclegowe — bo konkretna trasa mogła raz prowadzić w pobliżu takiego miejsca, ale inna trasa mogła przebiegać w odległości uniemożliwiającej skorzystanie z oferowanego noclegu.
Q.E.D.