A skoro w niedzielę było o tym, że jeśli są przepisy pozwalające karać nielegalne kluby go-go, nie powinno się występować z powództwem o ochronę dóbr osobistych — sobotni poranek jawi mi się jako dobry moment na garść podchwytliwych pytań: czy gmina może dyskrecjonalnie uniemożliwiać prowadzenie działalności gospodarczej przez przedsiębiorców z określonej branży?
Dodajmy, że branży, która jest całkowicie legalna (nie jest zakazana, ba, są przepisy, które szczegółowo regulują sposób prowadzenia tej działalności)?
Dodajmy, że chodzi o zakaz udostępniania placu cyrkom, w których występują zwierzęta?
Słowem: czy gmina może wydać zakaz wynajmowania miejsca cyrkom?
wyrok NSA z 21 czerwca 2018 r. (I OSK 130/18)
Przyjęcie przez jednostkę samorządu terytorialnego w drodze aktu administracyjnoprawnego, że określona grupa podmiotów, których działalność nie jest zabroniona przez prawo, nie może w ogóle ubiegać się o możliwość zawarcia umowy najmu mienia komunalnego, narusza wynikającą z Konstytucji RP zasadę swobody działalności gospodarczej, która ograniczona może być wyłącznie w drodze ustawy i tylko ze względu na ważny interes publiczny.
Wyrok został wydany ze skargi na zarządzenie burmistrza Aleksandrowa Łódzkiego zakazujące wynajmowania placów (nieruchomości komunalnych) objazdowym cyrkom, które organizują przedstawienia z udziałem zwierząt.
Właściciel takiego cyrku wniósł (w trybie art. 101 usg) skargę, w której zarzucił, że burmistrz pozbawił go możliwości prowadzenia legalnej działalności gospodarczej, naruszając przy tym konstytucyjne unormowania zakazujące dyskryminacji przedsiębiorców, a także przepis zakazujący żądania od przedsiębiorcy spełnienia dodatkowych warunków nieprzewidzianych przepisami prawa (art. 6 ust. 2 nieobowiązującej już ustawy o swobodzie działalności gospodarczej).
art. 17 ust. 1 i 5 ustawy o ochronie zwierząt
1. Do tresury i pokazów dla celów widowiskowo-rozrywkowych mogą być wykorzystywane tylko zwierzęta urodzone i wychowane w niewoli i tylko takie, którym mogą być zapewnione warunki egzystencji stosowne do potrzeb danego gatunku.
5. Zabrania się działalności menażerii objazdowych.
Zdaniem skarżącego organ nie miał prawa wydać zakazu tego rodzaju — bo działalność cyrkowa jest legalna (pozwalają na nią art. 17-18 uoz), podlega nadzorowi weterynaryjnemu, zaś ustawa samorządowa pozwala wyłącznie reagować w przypadku stwierdzenia konkretnego przypadku naruszenia prawa. Nawet gdyby samorząd był władny stanowić prawo w zakresie ochrony zwierząt, to nie może on polegać na wprowadzaniu zakazu wynajmowania placu wszystkim cyrkom, w których występują zwierzęta.
Odmiennie spór ocenił burmistrz: zarządzenie nie było jako takim zakazem, lecz wyłącznie „ustaleniem przyszłej treści oświadczenia woli” gminy i przejawem zasady swobody umów — bo gmina nie chce zawierać umów najmu powierzchni z cyrkiem, w którym występują zwierzęta. Jako akt wewnętrzny nie dotyczy skarżącego i nie powinien podlegać kontroli sądowej.
art. 18 ustawy o ochronie zwierząt
1. Zwierzęta wykorzystywane do celów rozrywkowych, widowiskowych, filmowych, sportowych i specjalnych mogą być przetrzymywane, hodowane i prezentowane jedynie w stadninach, cyrkach lub bazach cyrkowych oraz w miejscach przeznaczonych dla zwierząt wykorzystywanych do celów specjalnych, pod nadzorem Inspekcji Weterynaryjnej.
2. Przetrzymywanie, hodowla lub prezentacja zwierząt, o których mowa w ust. 1, musi być wykonywana w sposób gwarantujący bezpieczeństwo ludzi i zwierząt.
Sąd podzielił argumenty właściciela cyrku i stwierdził nieważność zarządzenia jako zawężającego granice wolności gospodarczej skarżącego. Niezależnie od formy zarządzenia jest to akt ingerujący w sferę praw innych jednostek — zarazem zakaz wynajmowania miejsca cyrkom stanowi jednostronną ingerencję administracji publicznej w prawo podmiotowe skarżącego — tymczasem skutki takie może wywierać tylko i wyłącznie akt prawa miejscowego, decyzja administracyjna lub inna władcza forma działania organu, pod warunkiem zgodności z przepisem upoważniającym do wydania takiej aktu — nigdy akt wewnętrzny, jakim jest zarządzenie. Tymczasem przepisy wskazane jako podstawa prawna zarządzenia (kilka norm ustawy o samorządzie gminnym) nie dają prawa władzom municypalnym do podejmowania działań władczych wobec przedsiębiorców, ani też ogólnie regulowania sytuacji prawnej podmiotów zewnętrznych.
Co więcej zarządzenie zakazujące wynajmowania miejsca cyrkom narusza zasadę zgodności działań administracji z celami ustawowymi jest obejściem prawa — celem zarządzenia jest bowiem ochrona zwierząt, ale cel ten realizowany ma być pod pozorem określania reguł gospodarowania nieruchomościami. Wprowadzenie tego rodzaju zakazu narusza interes prawny przedsiębiorcy prowadzącego działalność gospodarczą w postaci cyrku.
Podlegająca konstytucyjnej ochronie wolność gospodarcza jest publicznym prawem podmiotowym (art. 20 i art. 22 Konstytucji RP) — żaden organ państwa nie może naruszać swobody działania przedsiębiorców w sferze prowadzonej działalności gospodarczej bez wyraźnej podstawy prawnej.
Całkowicie na marginesie: czy tylko mnie się wydaje, iż art. 18 ust. 1 uoz literalnie wyklucza trzymanie w zwykłym domu psa, który bierze udział w różnych zawodach (np. dog-trekkingu albo wyścigach zaprzęgów) lub jest psem choćby okazjonalnie angażującym się w ratownictwo?