Wiosna, czas na wiosenny temat: czy zwrot rozpakowanych perfum, które konsument kupił przez internet, jest jego niezbitym prawem — czy może względy higieniczne wykluczają prawo odstąpienia od umowy sprzedaży kosmetyków po rozpakowaniu, zatem ograniczenie tego prawa w regulaminie e-sklepu jest klauzulą abuzywną? (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 28 listopada 2018 r., sygn. akt VII AGa 1142/18).
Orzeczenie dotyczyło wytoczonego w kwietniu 2013 r. powództwa przeciwko sklepowi internetowemu, w którego regulaminie znajdowało się postanowienie wyłączające zwrot rozpakowanych perfum:
Jest to możliwe tylko w przypadku jeżeli produkt nie jest zniszczony, lub w żaden sposób użytkowany, otwierany, testowany, zerwana folia.
Zdaniem strony powodowej klauzula stanowiła niedozwolone postanowienie umowne; pozwany nie kwestionował faktu, że w regulaminie była taka treść, ale zaprzestał jej stosowania po zmianach związanych z wejściem w życie ustawy o prawach konsumenta.
art. 10 ust. 3 pkt 5 ustawy o ochronie niektórych praw konsumentów (utraciła moc z dniem 25 grudnia 2014 r.)
Jeżeli strony nie umówiły się inaczej, prawo odstąpienia od umowy zawartej na odległość nie przysługuje konsumentowi w wypadkach:
5) świadczeń, które z uwagi na ich charakter nie mogą zostać zwrócone lub których przedmiot ulega szybkiemu zepsuciu;
Sąd I uwzględnił powództwo: zakwestionowane postanowienie (i) nie było indywidualnie uzgodnione z konsumentem, (ii) nie dotyczyło jednoznacznie sformułowanych głównych świadczeń stron, (ii) prawa i obowiązki wynikające z klauzuli są sprzeczne z dobrymi obyczajami, a także (iv) rażąco naruszają interes konsumenta (art. 385(1) kc).
Klauzula tego rodzaju była sprzeczna z obowiązującą w tamtym czasie ustawą o ochronie niektórych praw konsumentów, która nie przewidywała takiego wyłączenia prawa odstąpienia od umowy sprzedaży zawartej na odległość (do perfum nie miał zastosowania art. 10 ust. 3 pkt 5 ustawy).
art. 38 pkt 5 ustawy o prawach konsumenta (obowiązuje od 25 grudnia 2014 r.)
Prawo odstąpienia od umowy zawartej poza lokalem przedsiębiorstwa lub na odległość nie przysługuje konsumentowi w odniesieniu do umów:
5) w której przedmiotem świadczenia jest rzecz dostarczana w zapieczętowanym opakowaniu, której po otwarciu opakowania nie można zwrócić ze względu na ochronę zdrowia lub ze względów higienicznych, jeżeli opakowanie zostało otwarte po dostarczeniu;
Jednakże sąd powinien brać pod uwagę stan rzeczy z chwili orzekania (art. 316 par. 1 kpc), czyli uwzględnić pojawienie się nowej ustawy o prawach konsumenta, która zezwala na ograniczenie prawa zwrotu towaru dostarczonego w zapieczętowanym i otwartym po zakupie opakowaniu (art. 38 pkt 5 upk) — ale otwarcie perfum, które nie są dostarczane w sterylnym zamknięciu, nie są towarem, którego otwarcie ma niekorzystny wpływ na zdrowie lub względy higieniczne.
Zwrot odpakowanych perfum (z uszkodzoną folią zewnętrzną) nie powoduje uszkodzenia ani samego pudełka, ani tym bardziej flakoniku i nie zagraża samym perfumom, zatem odesłany produkt może być z łatwością ponownie sprzedany — podczas gdy celem regulacji jest ochrona przed następstwem transportu odpakowanego towaru.
Skuteczna okazała się apelacja sprzedającego: wprawdzie art. 51 upk nakazuje stosowanie dotychczasowych przepisów wobec wcześniej zawartych umów, zaś spór prowadzony w trybie kontroli abstrakcyjnej nie dotyczy zawarcia umowy, to jednak w uchwale Sądu Najwyższego wyjaśniono, iż przy kontroli abuzywności klauzul należy stosować stan rzeczy z chwili zawarcia umowy (uchwała 7 sędziów SN z 20 czerwca 2018r., III CZP 29/17). Uchwała dotyczyła wprawdzie kontroli incydentalnej (konkretnej umowy wiążącej konsumenta i przedsiębiorcę), ale także w przypadku kontroli abstrakcyjnej należy brać pod uwagę stan z okresu, w jakim zawarcie takiej umowy było możliwe — skoro zatem pozew wniesiono w kwietniu 2013 r. Oznacza to, że sąd powinien brać pod uwagę ustawę z 2000 r. o ochronie niektórych praw konsumentów, która szerzej widziała możliwość wyłączenia możliwości odstąpienia od umowy zawartej na odległość.
Sporna klauzula wykluczała możliwość zwrotu kupionych perfum zarówno ze względu na właściwości samego towaru (użytkowanie, testowanie perfum), jak i jego opakowania (zerwana folia) — jest to zgodne z obowiązującym wówczas prawem, albowiem:
Perfumy, które były otwierane, testowane i użytkowane nie będą mogły być sprzedane ponownie jako produkt pełnowartościowy. Perfumy otwierane tracą swe właściwości zapachowe (chemiczne) z uwagi na kontakt ze światłem, zbyt wysoką temperaturą, nadmierną wilgotnością. Zaznaczyć należy, że perfumy posiadają zamknięcie z atomizerem albo są zamykane za pomocą korka. Otwarcie perfum poprzez wyjęcie korka może spowodować również ich wylanie. W takim przypadku zwrócone perfumy nie będą zawierały swej pierwotnej ilości. Umieszczenie folii na opakowaniu ma na celu wykazanie, że nie było ono otwierane. Usunięcie folii świadczy natomiast o okoliczności odwrotnej. W ocenie Sądu również produkt nie posiadający folii nie może być wprowadzony do sprzedaży jako produkt pełnowartościowy, niewadliwy. Ponowna sprzedaż perfum otwieranych, uszkodzonych lub z naruszonym opakowaniem jest prawdopodobnie możliwa, jednakże nie za swą pierwotną cenę. Istota instytucji odstąpienia od umowy zostanie w tym wypadku naruszona. Konsument otrzyma bowiem swe świadczenie w całości (zwrot ceny), zaś przedsiębiorca towar, który utracił przynajmniej częściowo swe właściwości.
Stąd też finalnie zaskarżony wyrok został zmieniony, a powództwo oddalone.
Zamiast komentarza: chociaż finalne rozstrzygnięcie uważam za prawidłowe, nie zgadzam się z opinią, iżby obowiązujący art. 38 pkt 5 upk wyłączał prawo odstąpienia od zawartej na odległość umowy sprzedaży i zwrotu rozpakowanych perfum (pogląd taki pojawił się w uzasadnieniu wyroku: „sąd I instancji trafnie stwierdził (…), że jako zapieczętowane opakowanie należy rozumieć jego sterylne zamknięcie, które chroni rzecz przed negatywnym wpływem czynników zewnętrznych”) — bo wszystkie (zacytowane powyżej) uwagi odnoszące się do sposobu konfekcjonowania perfum mają na uwadze właśnie względy higieniczne.