A skoro w sobotę było o tym, że nie możne żądać udostępnienia danych osobowych ktoś, kto te dane już ma — dziś czas na kilka krótkich zdań o tym czy można wystąpić o zwolnienie z tajemnicy radcowskiej prawnika, który być może wie coś, o czym prokurator może przeczytać w posiadanych dokumentach — czy jednak najsamprzód organy ścigania powinny skupić się na tym, co mogą sobie same przeczytać?
postanowienie Sądu Najwyższego z 31 stycznia 2019 r. (VI KZ 2/19)
Zakres zwolnienia z tajemnicy radcy prawnego powinien być precyzyjnie wytyczony w treści postanowienia wydanego na podstawie art. 180 § 2 kpk. Wyznaczenie zakresu musi odnosić się do ściśle określonej sprawy, zachowania oraz sytuacji, co do której radca prawny ma zostać poddany przesłuchaniu. W wypadku niespełnienia tej przesłanki, zwolnienie z tajemnicy zawodowej musiałoby zostać uznane za nieograniczone, dające pełną swobodę działania organom procesowym, co stoi w opozycji do unormowania wynikającego z treści art. 180 § 2 kpk.
Orzeczenie wydano w toku prowadzonego przez Żandarmerię Wojskową śledztwa dotyczącego działania na szkodę jednostce podległej MON (art. 231 par. 1 kk). W toku postępowania Wojskowy Sąd Okręgowy zezwolił na przesłuchanie jako świadka radczyni prawnej (art. 180 par. 2 kpk), która świadczyła usługi na rzecz jednostki wojskowej — na okoliczność wykonywania spornych umów.
art. 180 par. 2 kodeksu postępowania karnego
Osoby obowiązane do zachowania tajemnicy notarialnej, adwokackiej, radcy prawnego, doradcy podatkowego, lekarskiej, dziennikarskiej lub statystycznej oraz tajemnicy Prokuratorii Generalnej, mogą być przesłuchiwane co do faktów objętych tą tajemnicą tylko wtedy, gdy jest to niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości, a okoliczność nie może być ustalona na podstawie innego dowodu. W postępowaniu przygotowawczym w przedmiocie przesłuchania lub zezwolenia na przesłuchanie decyduje sąd, na posiedzeniu bez udziału stron, w terminie nie dłuższym niż 7 dni od daty doręczenia wniosku prokuratora. Na postanowienie sądu przysługuje zażalenie.
W zażaleniu na to postanowienie radczyni wskazała, że przepis pozwala na zwolnienie z tajemnicy zawodowej radcy prawnego, jednak wyłącznie w celu przesłuchania co do faktów — podczas gdy prokurator zmierza do poznania okoliczności prawnych zdarzenia, które w dodatku można ustalić bazując na innych środkach dowodowych, zwłaszcza, że sporną umowę podpisywała Agencja Mienia Wojskowego, której radczyni nigdy nie obsługiwała, zaś JW nie jest uprawniona do dochodzenia roszczeń z umowy.
Sąd Najwyższy podzielił ten tok rozumowania: tajemnica radcowska jest podstawową gwarancją odpowiedniego wykonywania zawodu radcy prawnego, który wiąże się z zaufaniem i dyskrecją — co jest szczególnie istotne w procesie karnym. Dlatego uchylenie tajemnicy radcowskiej powinno następować wyjątkowo, tylko po szczegółowej analizie czy interes wymiaru sprawiedliwości pozwala na przyjęcie, iż naruszenie prawnie chronionej tajemnicy jest zasadne. Obowiązkiem każdego organu, także sądu, jest stanie na straży praworządności, w tym tajemnicy radcowskiej.
Reguły tej nie zastosowano w postępowaniu: sąd uwzględnił wniosek o zwolnienie radczyni z tajemnicy i przesłuchanie jej jako świadka w celu ustalenia dwóch rzeczy: która jednostka MON jest kompetentna do dochodzenia roszczeń z tytułu nie wykonywania umowy przez kontrahenta i podejmowanych przez dowódcę JW działań w celu dochodzenia tych roszczeń. Tymczasem lektura posiadanych dokumentów wskazuje, iż osią sporu w sprawie jest rozstrzygnięcie, która z jednostek organizacyjnych MON powinna zająć się dochodzeniem roszczeń, ale też dokumenty same w sobie jednoznacznie wyjaśniają, iż niewątpliwie uprawnienia takiego nie miał dowódca JW, dla której usługi świadczy radczyni — a to pozwala na przyjęcie, iż zwolnienie z tajemnicy radcy prawnego było niemerytoryczne i pochopne.
Uchylając zaskarżone postanowienie SN przypomniał, że zwolnienie z tajemnicy radowskiej może dotyczyć wyłącznie meritum sprawy, w przeciwnym bowiem razie istnieje groźba, iż zwolnienie z tajemnicy miałoby charakter nieograniczony i dotyczyło dowolnego elementu prowadzonego śledztwa. Jeśli jednak organy ścigania mogą ustalić fakty w inny sposób, powinny powstrzymać się od występowania do sądu z wnioskiem z art. 180 par. 2 kpk — a jeśli taki wniosek do sądu trafi, nie należy podchodzić do nich zbyt liberalnie.