A skoro już za tydzień wybory, dziś czas na kilka akapitów o tym czy publiczna krytyka osoby sprawującej funkcję publiczną daje prawo nazwania polityka, który nie umie wyjaśnić pochodzenia drogocennych zegarków „kryminalistą” — czy jednak stanowi to naruszenie czci i godności? (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 18 czerwca 2019 r., I ACa 492/18).
Omawiane orzeczenie jest kolejnym etapem sporu między ex-ministrem Sławomirem Nowakiem a wydawcą tygodnika „Wprost” i Sylwestrem Latkowskim, a dotyczy odpowiedzialności wydawcy prasowego za krytykę nietransparentnych i korupcjogennych poczynań ministra, a także za złośliwe (i często krzywdzące) komentarze internautów.
(Dla przypomnienia: w pierwszym podejściu sąd oddalił całość roszczeń, jednak sąd odwoławczy nakazał jeszcze raz zająć się kwestią odpowiedzialności za komentarze internautów, por. „Czy wydawca prasowy może odpowiadać za komentarze pod tekstem insynuujące przestępcze działania polityka?”; jednak sąd I instancji znów oddalił roszczenia, ponieważ wolność słowa chroni także wypowiedzi ostre, szokujące i niesprawiedliwe, zaś osoba sprawująca funkcję publiczną powinna mieć grubszą skórę, por. „Jesteś ministrem? Musisz być bardziej impregnowany na ostrą, publiczną krytykę”).
W apelacji od tego orzeczenia Sławomir Nowak zarzucił, że sugerowanie przez internautów, iż jest kryminalistą, osobą zdeprawowaną i „należy do bandy, która rozwali kraj” nie można uznać za dopuszczalnej krytyki, zatem jako działania bezprawne oczywiście naruszały jego dobra osobiste w rozumieniu art. 24 par. 1 kc. Nie można także przyjąć, iżby osoba sprawująca funkcję publiczną musiała ścierpieć każdy rodzaj krytyki.
Tym razem sąd II instancji nie podzielił jego argumentacji. Rzeczywiście jeden z komentarzy może sugerować, że Sławomir Nowak popełnił przestępstwo (czyli jest kryminalistą) — jednak tak sformułowane zarzuty dowodzą, że autor apelacji całkowicie abstrahował od komentowanej publikacji. Trzeba mieć na uwadze, że opublikowany we „Wprost” artykuł opisywał niejasne relacje ministra Sławomira Nowaka i spółki, która przez lata uzyskiwała korzystne kontrakty rządowe — a także odnosił się do spędzania czasu przez polityka w lokalu należącym do tego przedsiębiorstwa oraz jego luksusowych i kosztownych zegarków, których pochodzenie było co najmniej niejasne.
Sąd zauważył, że opublikowane informacje były prawdziwe, a ponieważ dotyczyły prominentnego polityka partii rządzącej, mogły u odbiorców wzbudzać wątpliwości co do uczciwości powoda. W sprawie nieujawnienia majątku było skądinąd prowadzone postępowanie karne — sumarycznie pozwala to na stwierdzenie, że czytelnicy mogli czuć się sfrustrowani i oszukani takim stanem rzeczy. Formułowane oceny są surowe i dosadne, ale pochodzą od rozczarowanych czytelników, którzy oczekują od elity politycznej zachowań przejrzystych i uczciwych.
Wolność słowa jest wartością chronioną konstytucyjnie (art. 54 Konstytucji RP), podobny status ma wolność pozyskiwania i rozpowszechniania informacji (art. 61 Konstytucji RP). Granicą tej wolności jest ochrona praw i wolności innych osób (art. 61 ust. 3 ustawy zasadniczej), w tym cześć i dobre imię osoby (art. 47 Konstytucji RP, art. 23 kc i art. 24 kc). Z tej ochrony oczywiście korzystają także osoby publiczne, jednakże w orzecznictwie dość jednolicie przyjmuje się, że w przypadku zwłaszcza polityków wolność wyrażania opinii jest szersza, zatem politycy muszą liczyć się ze zwiększoną krytyką własnego postępowania.
Podejrzenie, że polityk czerpie korzyści — osobiste czy majątkowe — od przedsiębiorcy w zamian za choćby ułatwienie mu pozyskiwania kontrahentów, automatycznie równa się podejrzeniu, że narusza on co najmniej normy etyczne, a w zależności od konkretnych okoliczności także prawo, w tym prawo karne. W takim rozumieniu w komentarzu pod artykułem znalazło się określenie „kryminalista”.
Spornych komentarzy nie można odbierać jako zniewagi lub złośliwego oczerniania — internauci tylko i wyłącznie wyrazili dosadnie swoje rozczarowanie postawą prezentowaną przez Sławomira Nowaka, zaś użyte sformułowania stanowią jedynie określony sposób ekspresji.
Prowadzi to do konkluzji, że krytyka osoby sprawującej funkcję publiczną może polegać na formułowaniu ostrych komentarzy odnoszących się do prawdziwego tekstu o rzeczywistych nieprawidłowościach. Inkryminowane komentarze nie wykraczały poza granice swobody wypowiedzi — aczkolwiek w przypadku ewentualnej kolizji takich dóbr jak prawa do czci osoby sprawującej funkcję publiczną i prawa do wolności słowa prymat należy przyznać tej drugiej. Społeczeństwo ma prawo poznać źródła pochodzenia majątku polityka i jego relacje ze światem biznesu, zwłaszcza jeśli czerpią oni zyski z pracy na rzecz sektora publicznego — a także ma prawo wyrazić swą opinię.
W konsekwencji powództwo o ochronę dóbr osobistych zostało prawomocnie oddalone.