Krótko i na temat: w wydanej dziś uchwale Sąd Najwyższy jednoznacznie wykluczył dopuszczalność zastrzeżenia kary umownej za niewykonanie przez stronę zobowiązania pieniężnego.
uchwała 7 sędziów Sądu Najwyższego z 20 listopada 2019 r. (III CZP 3/19)
Nie jest dopuszczalne zastrzeżenie kary umownej na wypadek odstąpienia od umowy z powodu niewykonania zobowiązania o charakterze pieniężnym.
Uchwałę podjęto w odpowiedzi na pytanie przedstawione przez trzyosobowy skład SN (postanowienie SN z 10 sierpnia 2018 r., III CZP 17/18):
Czy dopuszczalne jest zastrzeżenie kary umownej na wypadek odstąpienia od umowy z powodu niewykonania (zwłoki w spełnieniu) przez jedną z jej stron zobowiązania o charakterze pieniężnym?
Spór dotyczył odpowiedzialności za nieprawidłowe wykonanie umowy o prace budowlane; strony m.in. zastrzegły, iż w przypadku nieterminowej zapłatę wynagrodzenia wykonawca może odstąpić od umowy i żądać zapłaty kary umownej. Ponieważ zamawiający nie płacił w terminie, strona powodowa odstąpiła od umowy i zażądała zapłaty umówionej kary umownej.
art. 483 par. 1 kc
Można zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy (kara umowna).
Sąd I instancji stwierdził, że odstąpienie od umowy było skuteczne (art. 492 kc) — ale zastrzeżenie kary umownej jest dopuszczalne wyłącznie w przypadku świadczeń niepieniężnych (art. 483 par. 1 kc), zatem w tej części powództwo zostało oddalone.
Badając apelację strony powodowej sąd II instancji zauważył istotne rozbieżności w orzecznictwie, zaś dopuszczalność żądania kary umownej po odstąpieniu od umowy ze względu na nieterminowe płatności miałaby wynikać z art. 494 kc, który wprost przewiduje możliwość żądania naprawienia szkody przez stronę, która odstąpiła od umowy wzajemnej z przyczyn leżących po stronie kontrahenta — zaś to zobowiązanie nie ma już charakteru pieniężnego.
art. 494 par. 1 kc
Strona, która odstępuje od umowy wzajemnej, obowiązana jest zwrócić drugiej stronie wszystko, co otrzymała od niej na mocy umowy, a druga strona obowiązana jest to przyjąć. Strona, która odstępuje od umowy, może żądać nie tylko zwrotu tego, co świadczyła, lecz również na zasadach ogólnych naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania.
W podjętej uchwale Sąd Najwyższy sąd podkreślił, że przepis art. 483 par. 1 kc ma charakter bezwzględnie obowiązujący (zatem strony nie mogą modyfikować wynikających z niego rozwiązań w umowie). Sankcja tego rodzaju może dotyczyć wyłącznie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązań o charakterze niepieniężnym — natomiast kara umowna za niewykonanie zobowiązania pieniężnego nie może być skutecznie zastrzeżona w umowie, nawet z powołaniem się na zasadę swobody umów. Takie postanowienie jest bezwzględnie nieważne (art. 58 par. 1 kc), zaś jakakolwiek próba wykładni contra legem nie wchodzi w rachubę.