Zażalenie na postanowienie referendarza — omyłkowo wniesione zamiast skargi na orzeczenie referendarza — podlega bezwzględnemu odrzuceniu. Odróżnić bowiem trzeba błędną czynność procesową od błędnego zatytułowania prawidłowego pisma. Takie konsekwencje wynikają z uchwały SN sprzed miesiąca, której uzasadnienie właśnie opublikowano.
uchwała Sądu Najwyższego z 8 listopada 2019 r. (III CZP 22/19)
Przepis art. 130 § 1 zdanie drugie kpc nie ma zastosowania w razie wniesienia przez zawodowego pełnomocnika zażalenia na postanowienie wydane przez referendarza sądowego, skierowanego do sądu drugiej instancji za pośrednictwem sądu pierwszej instancji, z wnioskiem o zmianę tego postanowienia lub o jego uchylenie i przekazanie do ponownego rozpoznania.
Uchwałę wydano w odpowiedzi na następujące zagadnienie prawne przedstawione przez sąd okręgowy:
Czy pismo procesowe odpowiadające wymaganiom zażalenia na postanowienie sądu pierwszej instancji złożone przez pełnomocnika będącego adwokatem może otrzymać bieg i zostać rozpoznane jako skarga na orzeczenie referendarza sądowego?
Sprawa dotyczyła złożonego przez pełnomocnika powoda (adwokata) zażalenia na wydane przez referendarza sądowego postanowienie o odmowie zwolnienia. Sąd I instancji stwierdził, że od orzeczeń referendarza nie wnosi się zażaleń, lecz skargę na orzeczenie referendarza sądowego (odrębny środek zaskarżenia, który nie jest środkiem odwoławczym), zatem zażalenie zostało odrzucone. Przy okazji sąd „zaakcentował”, że adwokat jako profesjonalista powinien wiedzieć, że wybór wadliwego środka prawnego może skutkować negatywnymi konsekwencjami procesowymi.
art. 398(22) par. 1 kpc
Na orzeczenie referendarza sądowego służy skarga w przypadkach, w których na postanowienie sądu służyłoby zażalenie.
Odnosząc się do przedstawionego przez sąd odwoławczy zagadnienia prawnego Sąd Najwyższy podkreślił, iż istotą przepisów procesowych jest ich formalizm, zatem nadając czynnościom procesowym określoną formę ustawodawca miał na celu usprawnienie i większą przewidywalność postępowania. Dopełnienie formalnych wymogów może być ocenione w sposób obiektywny, zatem może posłużyć jako jedno z podstawowych kryteriów oceny rzetelności postępowania.
art. 130 par. 1 kpc
Jeżeli pismo procesowe nie może otrzymać prawidłowego biegu wskutek niezachowania warunków formalnych lub jeżeli od pisma nie uiszczono należnej opłaty, przewodniczący wzywa stronę, pod rygorem zwrócenia pisma, do poprawienia, uzupełnienia lub opłacenia go w terminie tygodniowym. Mylne oznaczenie pisma procesowego lub inne oczywiste niedokładności nie stanowią przeszkody do nadania pismu biegu i rozpoznania go w trybie właściwym.
Jednym ze sposobów przeciwdziałających skutkom nadmiernego sformalizowania jest przepis nakazujący dopuszczenie wadliwie (błędnie) oznaczonej (nazwanej) czynności (art. 130 par. 1 zd. 2 kpc). Sąd ma obowiązek rozpoznać pismo, które zostało nieprawidłowo nazwane (najczęściej przez omyłkę pisarską; por. „Apelacja omyłkowo nazwana zażaleniem”).
Czymś innym jest jednak błąd w oznaczeniu pisma (czynności procesowej) od błędu w wyborze dokonywanej czynności procesowej — jest to błąd merytoryczny, który w przypadku zawodowych pełnomocników (m.in. radców prawnych i adwokatów, rzeczników patentowych, radców Prokuratorii Generalnej) oznacza naruszenie elementarnych standardów zawodowych. O prawidłowości zastosowanego środka prawnego decyduje bowiem jego konstrukcja, a nie tytuł.
Gdyby zatem adwokat sporządził skargę na orzeczenie referendarza, nadając pismu tytuł „zażalenie”, taki błąd mógłby być konwalidowany w trybie art. 130 par. 1 zd. 2 kpc. Jednakże nie pozwala na to skala omyłki pełnomocnika: skoro adwokat sporządził zażalenie na postanowienie referendarza, które zostało skierowane do sądu wyższej instancji (adresatem powinien być sąd, w którym referendarz wydał orzeczenie, art. 398(22) par. 2 kpc), wniosek obejmował zmianę postanowienia lub jego uchylenie i przekazanie do ponownego rozpoznania w I instancji, zaś jego podstawą był art. 394 par. 1 pkt 2 kpc, to ponad wszelką wątpliwość chodziło mu o zażalenie, a nie o skargę na orzeczenie referendarza.
W konsekwencji oznacza to, że odrzucenie zażalenia dotyczącego postanowienia wydanego przez referendarza sądowego było prawidłowe.