Krótko i na temat, choć rozwiązanie sporu dotyczącego niezależności „odzyskanej” przez władzę Krajowej Rady Sądownictwa i wpływu podejmowanych przez to gremium decyzji na niezawisłość sędziowską z pewnością nie będzie przez to bliższe: w podjętej dziś uchwale SN stwierdził, że rozpatrując odwołanie od decyzji KRS dotyczącej powołania sędziego ma on prawo do oceny niezależności KRS — zaś uchwała KRS może być uchylona zarówno ze względu na brak niezależności samej KRS, jak i brak niezależności o bezstronności sądu, do którego kandydat miał być powołany.
uchwała 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 8 stycznia 2020 r. (I NOZP 3/19)
I. Sąd Najwyższy rozpoznając odwołanie od uchwały Krajowej Rady Sądownictwa w przedmiocie przedstawienia Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej kandydata do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego, bada — w granicach podstaw odwołania — czy Krajowa Rada Sądownictwa jest organem niezależnym w świetle kryteriów określonych w wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 19 listopada 2019 r. w połączonych sprawach C-585/18, C-624/18 i C-625/18, A.K. i in. przeciwko Sąd Najwyższy, pkt. 139-144.
II. Sąd Najwyższy uchyla, w granicach zaskarżenia, uchwałę Krajowej Rady Sądownictwa w przedmiocie przedstawienia Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej kandydata do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego, jeżeli odwołujący się wykaże, że brak niezależności Krajowej Rady Sądownictwa miał wpływ na treść tej uchwały lub jeżeli — uwzględniając konstytucyjny zakaz badania skuteczności aktu ustrojowego powołania sędziego oraz wynikającego z niego stosunku ustrojowego — odwołujący się wykaże okoliczność określoną w pkt. 125, lub łącznie okoliczności wymienione w pkt. 147-151 wyroku, o którym mowa w pkt. I, wskazujące, że sąd, w składzie którego taki sędzia będzie zasiadał nie będzie niezależny i bezstronny.
Uchwałę podjęto w odpowiedzi na zagadnienie prawne przedstawione przez 3-osobowy skład SN (I NO 75/19):
1. Czy Sąd Najwyższy rozpoznając odwołanie od uchwały Krajowej Rady Sądownictwa w przedmiocie przedstawienia Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej kandydata na urząd sędziego — w świetle wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 19 listopada 2019 r. w połączonych sprawach C-585/18, C-624/18 i C-625/18, A.K. i in. przeciwko Sąd Najwyższy — ma obowiązek zbadać z urzędu, niezależnie od granic podstaw odwołania, czy Krajowa Rada Sądownictwa jest organem niezależnym od władzy ustawodawczej i wykonawczej?
2. Czy ustalenie przez Sąd Najwyższy, że Krajowa Rada Sądownictwa nie jest organem niezależnym od władzy ustawodawczej i wykonawczej, stanowi samoistną podstawę uchylenia zaskarżonej uchwały Krajowej Rady Sądownictwa w przedmiocie przedstawienia Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej kandydata na urząd sędziego, a jeżeli tak, to czy taka uchwała podlega uchyleniu w całości, niezależnie od granic zaskarżenia?
Uchwała jest oczywiście konsekwencją głośnego orzeczenia TSUE, który orzekł, że niezawisłość sędziowska może być zagrożona wskutek upolitycznienia KRS, której członkowie są w nieproporcjonalnej liczbie wybierani przez parlamentarzystów (z naruszeniem art. 187 ust. 1 Konstytucji RP), ale konkretną ocenę pozostawił sądom krajowym. Wyrok ten dał już asumpt do stwierdzenia, że powołana przez nie-niezależną KRS Izba Dyscyplinarna SN nie „nie jest sądem” — a ponieważ sprawy dalej się toczą, SN dalej orzeka. (Co ciekawe uchwałę podjęła Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych, którą początkowo też posądzano o sprzyjanie PiS).
Ważne: uchwale, w myśl której SN prawo badać niezależność KRS, nadano moc zasady prawnej, zatem odstąpienie od oceny będzie wymagało przedstawienie powstałego zagadnienia prawnego do rozstrzygnięcia składowi całej izby (art. 88 par. 1 ustawy o SN).
Oczywiście chyba że jakiś minister powie, że to się nie liczy, albo zgoła ustawodawca szybko przegłosuje nowelizację ustawy o Sądzie Najwyższym.
PS w serwisie internetowym SN opublikowano także „główne motywy ustnego uzasadnienia”, które pozwoliłem sobie przekleić w całości:
1. Sąd Najwyższy jest związany wykładnią art. 47 Karty Praw Podstawowych UE gwarantującego niezawisłość i bezstronność sądów oraz art. 9 ust. 1 Dyrektywy Rady 2000/78/WE przyjętą przez Trybunał Sprawiedliwości UE w wyroku z 19 listopada 2019 r., zgodnie z Konstytucją RP.
2. W świetle tego wyroku, stopień niezależności KRS jest samodzielną okolicznością podlegającą uwzględnieniu przy rozpoznawaniu odwołań od uchwał KRS. Z tego względu, Sąd Najwyższy, dokonując kontroli legalności uchwał KRS, zobowiązany jest badać również zarzuty braku niezależności Krajowej Rady Sądownictwa, podnoszone przez skarżącego uchwałę.
3. W sytuacji, gdy skarżący wykaże wpływ braku niezależności KRS na treść uchwały, podlega ona uchyleniu w zakresie, w jakim została zaskarżona, zgodnie z podstawowymi zasadami postępowania cywilnego i przyjętym w prawie polskim modelem kontroli uchwał KRS. Dokonując tej kontroli Sąd Najwyższy uwzględnia wskazane w wyroku TSUE z 19 listopada 2019 r. kryteria pozwalające zarówno na ocenę KRS, jak i kandydatów przedstawionych do powołania Prezydentowi RP.
4. Krajowa Rada Sądownictwa jest z mocy Konstytucji RP strukturalnie powiązana ze wszystkimi trzema władzami, jednak nie może to prowadzić do powstawania zależności, które oznaczałyby instrumentalizację KRS celem realizacji partykularnych interesów ze szkodą dla dobra wspólnego. To, czy taka postać zależności miała miejsce, może być badane wyłącznie w konkretnym przypadku, przy ocenie legalności uchwał KRS.
5. Krajowa Rada Sądownictwa zobowiązana jest do stania na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów. Funkcja ta nie może mieć charakteru selektywnego i ograniczać się do ochrony tych wartości wyłącznie przed organami władzy ustawodawczej i wykonawczej. Ochrona ta powinna mieć kompleksowy i zrównoważony charakter, uwzględniając także oddziaływania innych organów, grup i środowisk mogących w sposób nieuprawniony wpływać na decyzje podejmowane przez KRS.
6. Prawomocność uchwały KRS pozwala Prezydentowi RP powołać osobę w niej wskazaną do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego. Konsekwencją skorzystania przez Prezydenta RP z jego prerogatywy jest powstanie ustrojowego stosunku prawnego, który –- podobnie jak sam akt powołania –- nie podlega jakiejkolwiek procedurze badania jego skuteczności.
7. Wszelka władza w demokratycznym państwie prawnym, w tym władza sądownicza, pochodzi od Narodu. Sędzia otrzymuje od Prezydenta RP – jako Głowy Państwa – władzę sądzenia. Jest to akt ustrojowy zapewniający niezbędną demokratyczną legitymizację władzy sądowniczej. Realizacja tej władzy musi być zagwarantowana niezależnością sądów i niezawisłością sędziów, którzy z mocy Konstytucji RP są nieusuwalni.
PS [22 stycznia 2020 r.] opublikowano także uzasadnienie uchwały.