Czy ulica „14 Lutego” oznacza propagowanie komunizmu, bo w tym dniu w 1945 r. zawsze coś się działo na ziemiach polskich? Czy jednak data ta raczej ma związek ze „świętem zakochanych” i czci ich patrona — Świętego Walentego? A przy okazji: czy raz zdekomunizowana nazwa ulicy może być zdekomunizowana ponownie? (wyrok NSA z 20 marca 2019 r., II OSK 3413/18)
Spór dotyczył wykonania ustawy dekomunizującej nazwy ulic, a dokładnie uchwały rady miasta, która zmieniła nazwę ulicy „14 Lutego” (ku czci 14 lutego 1945 r., kiedy to doszło do wyzwolenia Piły spod okupacji niemieckiej) na „14. Lutego” (ku czci dnia zakochanych, których patronem jest Święty Walenty), aby po dwóch dniach poprawić nazwę na „14 Lutego” (bez kropki).
par. 1 uchwała nr XXXVI/531/17 Rady Miasta Piły z 27 czerwca 2017 r.
Nadaje się ulicy, w przebiegu oznaczonym w załączniku do uchwały, stanowiącym integralną jej część, nazwę: 14 Lutego.
Zdaniem wojewody taka zmiana to nie zmiana, bo — jak ocenił Dyrektor Biura Upamiętniania Walk i Męczeństwa IPN — nadal dochodzi do propagowania ustroju totalitarnego, przeto zarządzeniem zastępczym zmienił nazwę ulicy z „14 Lutego” na „Piotra Konieczki” (por. „Święty Walenty był niepotrzebny? Miasto argumentuje: i bez niego ulica 14 Lutego wygląda jak ulica zakochanych”).
art. 1 ust. 1-2 ustawy o zakazie propagowania komunizmu lub innego ustroju totalitarnego przez nazwy jednostek organizacyjnych, jednostek pomocniczych gminy, budowli, obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz pomniki (Dz.U. z 2018 r. poz. 1103)
1. Nazwy jednostek organizacyjnych, jednostek pomocniczych gminy, budowli, obiektów i urządzeń użyteczności publicznej, w tym dróg, ulic, mostów i placów, nadawane przez jednostki samorządu terytorialnego nie mogą upamiętniać osób, organizacji, wydarzeń lub dat symbolizujących komunizm lub inny ustrój totalitarny, ani w inny sposób takiego ustroju propagować.
2. Za propagujące komunizm uważa się także nazwy odwołujące się do osób, organizacji, wydarzeń lub dat symbolizujących represyjny, autorytarny i niesuwerenny system władzy w Polsce w latach 1944-1989.
W skardze na zarządzenie wojewody samorządowcy wskazali, że — tak jak nakazuje ustawa — zmiana nazwy ulicy się dokonała, a jeśli ktoś nie dostrzega różnic, niech zajrzy do uzasadnienia projektu uchwały, gdzie mowa jest o Św. Walentym jako patronie ulicy. Sama w sobie nazwa „14 Lutego” nie może być utożsamiana z propagowaniem komunizmu (nb. nawet przed zmianą nie brzmiała ona „14 Lutego 1945”).
Jednak zdaniem wojewody żadnej zmiany nie było, jest oczywistą oczywistością, że ulica „14 Lutego” propaguje ustrój totalitarny, zaś uzasadnienie uchwały nie jest częścią aktu normatywnego.
art. 6 ust. 1-2 ustawy
1. Obowiązujące w dniu wejścia w życie ustawy nazwy budowli, obiektów i urządzeń użyteczności publicznej, w tym dróg, ulic, mostów i placów, upamiętniające osoby, organizacje, wydarzenia lub daty symbolizujące komunizm lub inny ustrój totalitarny lub propagujące taki ustrój w inny sposób, właściwy organ jednostki samorządu terytorialnego albo związku, o którym mowa w art. 4, zmienia w terminie 12 miesięcy od dnia jej wejścia w życie.
2. W przypadku niewykonania obowiązku, o którym mowa w ust. 1, wojewoda wydaje zarządzenie zastępcze, w którym nadaje nazwę zgodną z art. 1, w terminie 3 miesięcy od dnia, w którym upłynął termin, o którym mowa w ust. 1.
Oceniając skargę sąd administracyjny przypomniał, że zgodnie z ustawą o dekomunizacji nazw ulic obowiązkiem rad jest zmienić nazwy symbolizujące lub propagujące komunizm lub inny ustrój totalitarny, a jeśli samorząd nie wykona tego obowiązku w oznaczonym terminie, wojewoda ma obowiązek dokonać zmiany we własnym zakresie. Jeśli jednak gmina nazwę zmieni, art. 6 ust. 2 ustawy nie ma zastosowania — zatem raz dekomunizowana nazwa nie podlega ponownej dekomunizacji.
Nie ma przy tym znaczenia, że nazwa ulicy brzmiała tak samo zarówno przed, jak i po zmianie, bo stosowna uchwała została podjęta, opublikowana i weszła w życie, a nie ma też podstaw do zakazywania zmiany nazwy na tę samą (por. wyrok NSA z 14 lutego 2018 r., II OSK 254/18 — dot. zmiany nazwy ulicy z „22 lipca” na „22 lipca” czyli święto Marii Magdaleny; wyrok NSA z 8 maja 2018 r., II OSK 545/18 — dot. ul. Krasickiego (Janka i Ignacego), ul. Zawadzkiego (Aleksandra i Tadeusza) oraz pl. Zwycięstwa (to drugie zwycięstwo w bitwie „stoczonej przez Wojska Polskie z Wojskami Zakonu Krzyżackiego pod Koronowem”, bo i rzecz dotyczyła Koronowa).
W uzasadnieniu orzeczenia NSA podkreślił, że wojewoda nie jest związany opinią IPN (wydaną na podst. art. 2 ustawy) — opinia bowiem ma to do siebie, że jest stanowiskiem niewiążącym, która może podlegać weryfikacji w toku postępowania (gdyby ustawodawca chciał związać wojewodę poglądem IPN, wprost napisałby to w ustawie, por. art. 6b ustawy).
W świetle tych ustaleń NSA ocenił, iż ulica 14 Lutego — ustanowiona ku czci Św. Walentego — nie propaguje komunizmu, zatem skarga kasacyjna wojewody została oddalona.