Czy możliwe jest ustanowienie kuratora dla osoby niepełnosprawnej, z którą wskutek stanu jego zdrowia nie ma możliwości kontaktu? Czy jednak w takim przypadku sąd powinien ustanowić z urzędu pełnomocnika, który poprowadziłby sprawy osoby niepełnosprawnej?
postanowienie Sądu Najwyższego z 25 lipca 2019 r. (III CZP 16/19)
W sprawie o ustanowienie kuratora dla osoby niepełnosprawnej (art. 600 § 2 kpc w związku z art. 183 § 1 kro) ustanowienie pełnomocnika procesowego dla tej osoby — bez jej wniosku — jest niedopuszczalne.
Postanowienie wydano w związku z przedstawionym przez sąd odwoławczy zagadnieniem prawnym:
Czy w sprawie wszczętej z urzędu o ustanowienie kuratora dla osoby niepełnosprawnej do reprezentowania tej osoby w innej sprawie cywilnej, Sąd może bez wniosku ustanowić pełnomocnika z urzędu celem reprezentowania tej osoby?
Sprawa zaczęła się od wszczętego z urzędu — po otrzymaniu z innego sądu zawiadomienia o zawisłej sprawie o zniesienie współwłasności nieruchomości — postępowania w sprawie o ustanowienie kuratora dla niepełnosprawnego mężczyzny. Sąd opiekuńczy ustalił, że mężczyzna cierpi na zaawansowaną postać zaniku wieloukładowego (MSA) czyli choroby zwyrodnieniowej mózgu, co skutkuje jego całkowitym paraliżem (nie może nawet samodzielnie oddychać), wskutek czego wykluczony jest jakikolwiek kontakt.
Jednakże sąd odmówił ustanowienia kuratora, bo jego zdaniem kurator, o którym mowa w art. 183 par. 1 kro nie jest przedstawicielem niepełnosprawnej osoby, nie może więc działać za nią w postępowaniu sądowym — jego rolą jest wyłącznie udzielanie pomocy w różnych sprawach — co oznacza, że ustanowienie kuratora jest bezcelowe.
art. 183 par. 1 kpc
Dla osoby niepełnosprawnej ustanawia się kuratora, jeżeli osoba ta potrzebuje pomocy do prowadzenia wszelkich spraw albo spraw określonego rodzaju lub do załatwienia poszczególnej sprawy. Zakres obowiązków i uprawnień kuratora określa sąd opiekuńczy.
Badając apelację wniesioną przez żonę mężczyzny sąd odwoławczy stwierdził, iż w kpc brak jest normy pozwalającej na ustanowienie pełnomocnika z urzędu (z wyjątkiem postępowania dot. ubezwłasnowolnienia i ustawy o ochronie zdrowia psychicznego), a przecież stan osoby niepełnosprawnej może uniemożliwić jej prawidłową obronę, zatem należałoby zastosować art. 183 par. 1 kpc i ustanowić dla niej kuratora.
art. 600 kpc
§ 1. Kuratora dla osoby niepełnosprawnej sąd opiekuńczy ustanawia na wniosek tej osoby, a za zgodą osoby niepełnosprawnej — także na wniosek organizacji pozarządowej, wymienionej w art. 546 § 3.
§ 2. W przypadku gdy stan osoby niepełnosprawnej wyłącza możliwość złożenia wniosku lub wyrażenia zgody, o których mowa w § 1, sąd może ustanowić kuratora z urzędu. Sąd może ustanowić kuratora z urzędu także w przypadku, o którym mowa w art. 558 § 2.
SN przypomniał, że nie jest biurem porad prawnych, zaś sąd, który zwraca się o wydanie uchwały powinien zastosować się do dyspozycji art. 390 par. 1 kpc; tymczasem we wcześniejszym orzecznictwie wskazano, iż w tak trudnych przypadkach sąd powinien podjąć wszelkie kroki dla ustanowienia przez tę osobę pełnomocnika lub nawet zawiadomić prokuratora o celowości wstąpienia do sprawy lub zawnioskowania o ubezwłasnowolnienie (uchwała SN 26 lutego 2015 r., III CZP 102/14; będąca zasadą prawną uchwała 7 sędziów SN z 12 grudnia 1960 r., I CO 25/60).
Odnosząc się jednak do meritum sprawy SN podkreślił, iż doręczając korespondencję mężczyźnie, którego stan psychiczny i umysłowy uniemożliwiał mu podejmowanie decyzji i uczestnictwo w postępowaniu — przy zaniechaniu zawiadomienia prokuratora — oznacza pozbawienie go możliwości obrony przysługujących mu praw, czego skutkiem jest nieważność postępowania (art. 379 pkt 5 kpc).
Owszem, sąd może, w sprawach dotyczących ubezwłasnowolnienia, ustanowić pełnomocnika z urzędu (art. 560(1) kpc; podobnie art. 48 ust. 1 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego) — jednakże w postępowaniu nie było podstaw do zastosowania żadnego z tych rozwiązań, nawet per analogiam (ustanowienie kuratora dla osoby niepełnosprawnej nie jest postępowaniem podobnym do powyższych). Ustanowienie kuratora dla osoby niepełnosprawnej jest dopuszczalne w sytuacji kiedy „wiek, choroba, niepełnosprawność fizyczna lub umysłowa (nie uzasadniająca jednakże orzeczenia ubezwłasnowolnienia), uniemożliwia lub ogranicza określonej osobie samodzielne prowadzenie jej spraw” — ale tylko i wyłącznie wówczas, kiedy osoba jest w stanie porozumieć się i współdziałać z kuratorem. Kurator nie jest przedstawicielem ustawowym, lecz pomocnikiem osoby, która posiada pełną zdolność do czynności prawnych, natomiast niepełnosprawność skutkuje ograniczeniami natury faktycznej.