Taka ciekawostka: „tarcza antykryzysowa 3.0” to także — wprowadzone dość znienacka, choć przecież pewne przepisy antylichwiarskie były zapowiadane od jakiegoś czasu — regulacje penalizujące stosowanie zawyżonych kosztów udzielanych kredytów i pożyczek, a także uniemożliwiające wyłudzanie mieszkań od ludzi, którzy pożyczyli niewielkie pieniądze, a później — nie mogąc spłacić długów — tracą te mieszkania za bezcen (ustawa z 14 maja 2020 r. o zmianie niektórych ustaw w zakresie działań osłonowych w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2, Dz.U. z 2020 r. poz. 875).
A mianowicie, dla przypomnienia:
- podstawowym kosztem pożyczanego pieniądza są odsetki, których maksymalna wysokość nie może przekraczać dwukrotności odsetek ustawowych (odsetki maksymalne, art. 359 par. 2(1) kc — dla przypomnienia odsetki ustawowe równe są stopie referencyjnej NBP +3,5 p.p.);
- w przypadku odsetek za opóźnienie maksymalną stawką jest dwukrotność odsetek ustawowych za opóźnienie — te zaś oblicza się jako dwukrotność odsetek ustawowych za opóźnienie (art. 481 par. 2(1) kc — odsetki ustawowe za opóźnienie to stopa referencyjna NBP +5,5 p.p.);
- dodatkowym kosztem uzyskanego kredytu czy pożyczki są pozaodsetkowe koszty kredytu (MPKK), przy czym kredytodawca kredytu konsumenckiego nie może stosować pozaodsetkowych kosztów kredytu (MPKK) przekraczających ich maksymalną wysokość obliczoną w/g wzoru wskazanego w ustawie (wzór na MPKK określa art. 36a ust. 1 ukk); pozaodsetkowe koszty kredytu nie mogą być wyższe niż całkowita kwota kredytu, zaś w przypadku ich zastrzeżenia w wyższej kwocie, koszty te nie należą się kredytodawcy;
- nowelizacją — która obowiązuje już od 16 maja 2020 r. — stosowanie w umowach pozaodsetkowych kosztów kredytu (bo tak chyba należy rozumieć pojęcie „kosztów innych niż odsetki”) w kwocie przekraczającej dwukrotność dopuszczalnych MPKK jest przestępstwem zagrożonym karą do 5 lat więzienia (dodany art. 304 par. 2 kk);
- analogicznie — jako przestępstwo — ustawodawca potraktował stosowanie umownych stawek przekraczających dwukrotność stopy odsetek maksymalnych i odsetek maksymalnych za opóźnienie (art. 304 par. 3 kk);
art. 304 par. 2-3 kodeksu karnego
§ 2. Kto, w zamian za udzielone osobie fizycznej świadczenie pieniężne wynikające z umowy pożyczki, kredytu lub innej umowy, której przedmiotem jest udzielenie takiego świadczenia z obowiązkiem jego zwrotu, niezwiązanej bezpośrednio z działalnością gospodarczą lub zawodową tej osoby, żąda od niej zapłaty kosztów innych niż odsetki w kwocie co najmniej dwukrotnie przekraczającej maksymalną wysokość tych kosztów określoną w ustawie,
podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
§ 3. Tej samej karze podlega, kto, w związku z udzieleniem osobie fizycznej świadczenia pieniężnego wynikającego z umowy pożyczki, kredytu lub innej umowy, której przedmiotem jest udzielenie świadczenia pieniężnego z obowiązkiem jego zwrotu, niezwiązanej bezpośrednio z działalnością gospodarczą lub zawodową tej osoby, żąda od niej zapłaty odsetek w wysokości co najmniej dwukrotnie przekraczającej stopę odsetek maksymalnych lub odsetek maksymalnych za opóźnienie, określonych w ustawie.
- dla jasności: nowelizacja obowiązuje oczywiście „w przód”, ale odnosi się także do umów zawartych „wstecz”; dla utrudnienia karalne będzie żądanie od kredytobiorcy podwójnych MPKK i podwójnych odsetek maksymalnych — ale w odniesieniu do stawek obowiązujących w dniu 31 marca 2020 r. (jest to dzień wejścia w życie „tarczy 1.0”, por. art. 65 ustawy);
- czy zakaz stosowania zawyżonych stawek MPKK i odsetek dotyczy wszystkich kredytów? niezależnie od możliwych dywagacji (maksymalna wartość kosztów pozaodsetkowych określona jest tylko w ustawie o kredycie konsumenckim, całkowita kwota kredytu hipotecznego powinna być natomiast klientowi podana jako wysokość „prognozowana”) — sankcja dotyczy czynności niezwiązanych bezpośrednio z działalnością gospodarczą lub zawodową, czyli powiela definicję konsumenta (tą z art. 22(1) kc);
- antylichwiarskie zmiany w kodeksie karnym to nie wszystko: dodany przepis kodeksu cywilnego czyni nieważną umowę, w której właściciel domu czy mieszkania przenosi własność swej nieruchomości tytułem zabezpieczenia roszczeń wynikających z dowolnej (tej lub innej) umowy (art. 387(1) kc);
art. 387(1) kodeksu cywilnego
Nieważna jest umowa, w której osoba fizyczna zobowiązuje się do przeniesienia własności nieruchomości służącej zaspokojeniu jej potrzeb mieszkaniowych w celu zabezpieczenia roszczeń wynikających z tej lub innej umowy niezwiązanej bezpośrednio z działalnością gospodarczą lub zawodową tej osoby, w przypadku gdy:
1) wartość nieruchomości jest wyższa niż wartość zabezpieczanych tą nieruchomością roszczeń pieniężnych powiększonych o wysokość odsetek maksymalnych za opóźnienie od tej wartości za okres 24 miesięcy lub
2) wartość zabezpieczanych tą nieruchomością roszczeń pieniężnych nie jest oznaczona, lub
3) zawarcie tej umowy nie zostało poprzedzone dokonaniem wyceny wartości rynkowej nieruchomości przez biegłego rzeczoznawcę.
- skutek nieważności dotyczy jednak tylko i wyłącznie właścicieli, którzy są osobami fizycznymi, nie muszą też być konsumentami — jednakże przepis nie chroni własności nieruchomości w przypadku umów, które mają związek z działalnością gospodarczą lub zawodową właściciela (upraszczając: jeśli poczynioną inwestycję biznesową zabezpieczę moim prywatnym, niefirmowym mieszkaniem, to dodany przepis antylichwiarski nie ma zastosowania);
- sankcja nieważności z art. 387(1) kc nie ma charakteru bezwzględnego — dotyczy bowiem tylko umów, w których (i) wartość nieruchomości jest wyższa niż wartość zabezpieczonych roszczeń wraz z odsetkami maksymalnymi za opóźnienie za okres 2 lat (jak rozumiem w przypadku kredytu czy pożyczki będzie to całkowity koszt kredytu plus owe odsetki); lub (ii) wartość zabezpieczonych roszczeń pieniężnych nie została oznaczona (pierwsze co mi przychodzi do głowy to roszczenia z tytułu krzywdy); lub (iii) nieruchomość została wyceniona przez biegłego rzeczoznawcę (ten przepis jak rozumiem ma chronić przed wykorzystywaniem niewiedzy i naiwności ludzkiej);
- dla jasności: ten przepis wszedł w życie 16 maja 2020 r. i ma zastosowanie wyłącznie do umów zawartych od tego dnia (art. 63 ustawy);
- trzecią, chyba mniej już frapującą, zmianą w duchu antylichwiarskim jest zakaz licytacji mieszkania lub gruntu zabudowanego budynkiem mieszkalnym na wniosek wierzyciela, którego należność główna nie sięga 1/20 sumy oszacowania nieruchomości (art. 952(1) par. 2 kpc) — chyba że wierzycielem jest Skarb Państwa, lub licytacja wynika z wyroku karnego, lub też jeśli zgodził się na to dłużnik („tarcza 3.0” dodała cały art. 952(1) kpc).
Osobiście mam oczywiście pewne wątpliwości — zwłaszcza w odniesieniu do karnej penalizacji stosowania zawyżonych kosztów pożyczek i kredytów — no i rzecz jasna nie mam bladego pojęcia jaki nowelizacja kodeksu karnego i cywilnego ma związek z pandemią koronawirusa… (chyba taki sam jak ze skróceniem kadencji szefa UKE).