Nie wiem czy P.T. Czytelnicy planują jakieś majówkowe wojaże, natomiast wiem, że niezależnie od otaczających nas okoliczności przyrody zawsze można sobie pogdybać — choćby i na zadany Sądowi Najwyższemu temat, który sprowadza się do banalnego acz doniosłego pytania: Czy prawo do życia w czystym środowisku i oddychania czystym powietrzem jest dobrem osobistym podlegającym ochronie prawnej?
Zagadnienie prawne, któremu w SN nadano sygnaturę III CZP 27/20 przedstawił Sąd Okręgowy w Gliwicach, zaś jego treść brzmi następująco:
Czy prawo do życia w czystym środowisku umożliwiającym oddychanie powietrzem atmosferycznym spełniającym standardy jakości powietrza określone w przepisach powszechnie obowiązującego prawa, w miejscach, w których osoba przebywa przez dłuższy czas, w szczególności w miejscu zamieszkania, stanowi dobro osobiste podlegające ochronie na podstawie art. 23 kc w związku z art. 24 kc i art. 448 kc?
Domyślać tylko możemy się czego dotyczy meritum sporu, oczywiście nie wiemy także jak długo będziemy czekać na uchwałę (ba, nie wiemy nawet jakie orzeczenie będzie wydane — przypomnijmy, że SN nie jest biurem porad prawnych, więc uchwały nie są podejmowane na życzenie sądów)…
…natomiast z opublikowanej w Biuletynie IC SN informacji wynika, że zdaniem sądu odwoławczego prawo do wolnego od zanieczyszczeń powietrza środowiska, której jest niezbędne do życia człowiekowi, jest ściśle związane z osobą fizyczną — „a także istotą człowieczeństwa i naturą człowieka”. Jako prawo niezbywalne i skuteczne w stosunku do innych osób (w szczególności nie wynika z czynności prawnej) spełnia wszelkie warunki aby je zakwalifikować jako dobro osobiste w rozumieniu art. 23 kc.
art. 323 ust. 1 ustawy — prawo ochrony środowiska
Każdy, komu przez bezprawne oddziaływanie na środowisko bezpośrednio zagraża szkoda lub została mu wyrządzona szkoda, może żądać od podmiotu odpowiedzialnego za to zagrożenie lub naruszenie przywrócenia stanu zgodnego z prawem i podjęcia środków zapobiegawczych, w szczególności przez zamontowanie instalacji lub urządzeń zabezpieczających przed zagrożeniem lub naruszeniem; w razie gdy jest to niemożliwe lub nadmiernie utrudnione, może on żądać zaprzestania działalności powodującej to zagrożenie lub naruszenie.
W ocenie sądu każdy człowiek ma prawo życia czystym środowisku, a prawo to jest jego dobrem osobistym. W sporze nie ma znaczenia fakt, iż zanieczyszczenia powietrza dotykają także innych osób (zatem osoba domagająca się ochrony nie spotka się z kontrą, iż nie można na podstawie art. 24 kc dochodzić niczego w imieniu niesprecyzowanego ogółu). Na przeszkodzie takiej kwalifikacji nie stoi także przepis pozwalający domagać się ochrony prawnej przy bezprawnym oddziaływaniu na środowisko — już choćby dlatego, że zawisła sprawa dotyczy odpowiedzialności za zaniechanie, a nie za działanie.
Zamiast komentarza: jestem zdania, że prawo do świętego spokoju (publicystycznie tak nazywam koncepcję ochrony dóbr osobistych jednostki) obejmuje także prawo do życia w czystym — niezanieczyszczonym, nieśmierdzącym, niezasyfionym — otoczeniu, które jest warunkiem nie tylko życia w zdrowiu, ale też dobrego samopoczucia psychicznego.
I dla przypomnienia: od ogłoszenia stanu zagrożenia epidemicznego smog zabił — w Polsce, statystycznie — 6000 osób (średnio na jeża 123 osoby dziennie). Dlatego zaraz jak rząd odtrąbi sukces w walce z koronawirusem domagajmy się wzmożonej czujności na odcinku syfu w powietrzu, w wodzie i na lądzie.