Państwa, w których obowiązującą walutą jest euro, nie są uprawnione do przyjmowania regulacji ograniczających możliwość regulowania niektórych zobowiązań wyłącznie do form bezgotówkowych (przelewów bankowych). Odmowa przyjmowania gotówki przez wierzyciela jest dopuszczalna tylko w wyjątkowych przypadkach — wynika to z faktu, że euro jest legalnym środkiem płatniczym — zaś uniemożliwienie zapłaty niektórych długów gotówką ograniczałoby prawa niektórych obywateli.
Takie konsekwencje wynikają z przedstawionej wczoraj opinii rzecznika generalnego Trybunału Sprawiedliwości EU, która powinna nas zainteresować, chociaż nas nie dotyczy (podobnie jak nadal nie będzie nas dotyczył wydany w sprawie wyrok).
opinia rzecznika generalnego TSUE w sprawach połączonych (C-422/19 i C-423/19)
1) (…) przepis prawa krajowego przyjęty przez państwo członkowskie, którego walutą jest euro, ze względu na swój cel i treść regulujący status banknotów euro jako legalnego środka płatniczego, nie jest zgodny z prawem Unii i w związku z tym nie powinien być stosowany (…)
2) Pojęcie statusu legalnego środka płatniczego przysługującego banknotom euro (…) co do zasady [oznacza] obowiązek przyjęcia banknotów euro przez wierzyciela zobowiązania płatniczego, chyba że strony umowy w ramach wykonywania swojej prywatnej autonomii uzgodniły inne środki płatnicze lub chyba że ustawodawstwo przyjęte przez Unię lub państwo członkowskie w ramach wykonywania swoich odpowiednich kompetencji, które ze względu na swój cel i treść nie stanowi uregulowania statusu legalnego środka płatniczego, przewiduje ograniczenia płatności w banknotach euro. Ograniczenia takie są zgodne z pojęciem statusu legalnego środka płatniczego, który przysługuje banknotom euro, wyłącznie pod warunkiem że nie prowadzą de iure lub de facto do całkowitego wyeliminowania banknotów euro, że decyzja w ich sprawie jest podejmowana ze względu na interes publiczny oraz że istnieją inne dostępne prawne środki spłaty długów pieniężnych. Muszą one również być odpowiednie do osiągnięcia zamierzonego celu leżącego w interesie publicznym i nie mogą wykraczać poza to, co jest konieczne do jego osiągnięcia.
Spór dotyczy prawa do realizacji zobowiązań publicznoprawnych — gotówką. Zaczęło się od tego, że dwóch obywateli niemieckich postanowiło uiścić landowy abonament radiowo-telewizyjny (52,50 euro); nadawca, który w regulaminie zastrzegł, iż przyjmuje należność tylko poleceniem zapłaty lub przelewem bankowym, odmówił przyjęcia gotówki, więc wystawił abonentom wezwania do zapłaty (powiększone o 8 euro odsetek). Abonenci odwołali się do sądu, który jednak ich skargi odrzucił.
art. 128 ust. 1 zd. 3 TFUE
(…) Banknoty emitowane przez Europejski Bank Centralny i krajowe banki centralne są jedynym legalnym środkiem płatniczym w Unii.
W odwołaniu do Federalnego Sądu Administracyjnego (Bundesverwaltungsgericht) abonenci zauważyli, że zarówno prawo europejskie jak i prawo niemieckie czyni wyemitowane banknoty „jedynym legalnym” środkiem płatniczym, co oznacza, że istnieje bezwzględny i nieograniczony obowiązek przyjmowania banknotów jako środka spłaty długów pieniężnych. Wyjątki mogą wynikać tylko z przepisu prawa lub umowy stron, zaś kwestie praktyczne — wynikające z faktu, iż chodzi tu o płatności masowe — nie uzasadniają wyłączenia prawa do płatności gotówką.
art. 10 zd. 2 rozporządzenia 974/98 w/s wprowadzenia euro
Bez uszczerbku dla art. 15, banknoty denominowane w euro są jedynymi prawnymi środkami płatniczymi w tych wszystkich Państwach Członkowskich.
Sąd odsyłający zdecydował się wystąpić do TSUE z kilkoma pytaniami, które sprowadzają się o status banknotów euro jako środka wykonania zobowiązań pieniężnych nałożonych przez organ władzy publicznej — czyli czy państwo może wyłączyć gotówkową zapłatę określonych należności?
motyw 19 rozporządzenia 974/98
(…) ograniczenia w płatnościach dokonywane w banknotach i monetach, ustanowione przez Państwa Członkowskie ze względu na interes publiczny, nie są niezgodne ze statusem banknotów i monet euro jako pełnoprawnego środka płatniczego, o ile istnieją inne dostępne pełnoprawne środki regulowania długów walutowych
W przyjętej opinii rzecznik generalny Giovanni Pitruzzelli podkreślił, iż spór dotyka kwestii wyłącznej kompetencji Unii w dziedzinie polityki pieniężnej — oraz możliwości państw członkowskich na odejście od zasad określonych w prawodawstwie EU. Nie ma wątpliwości, że Unia posiada wyłączne kompetencje w zakresie polityki pieniężnej, w odniesieniu do państw, których walutą jest euro (art. 3 ust. 1 lit. c TFUE). Istotą Eurolandu jest natomiast to, że banknoty stanowią „jedyny legalny środek płatniczy” obowiązujący we wszystkich państwach, które przyjęły euro jako jedyną walutę, zaś prawodawca unijny ma prawo stosować środki mające na celu stosowanie euro jako jedynej waluty (art. 133 TFUE).
Konsekwencją takiego modelu jest: obowiązkowa akceptacja gotówki, akceptacja pełnej wartości nominalnej i moc umarzania zobowiązań pieniężnych, z czego wynika, że wierzyciel nie może odmówić przyjęcia zapłaty zobowiązania banknotami i monetami euro (zalecenie Komisji nr 2020/191 dotyczące zakresu i skutków statusu banknotów i monet euro jako prawnego środka płatniczego).
Nie oznacza to, że państwa nie mogą wprowadzać ograniczeń jeśli chodzi o regulowanie zobowiązań gotówką — odmowa przyjmowania gotówki jest dopuszczalna ze względu na interes publiczny, pod warunkiem, że zostaną udostępnione inne środki regulowania długów pieniężnych. Na tej podstawie przyjęto np. regulacje odnoszące się do przeciwdziałania praniu brudnych pieniędzy oraz kontroli środków pieniężnych wwożonych i wywożonych z Unii. Zawsze należy stosować się do zasady proporcjonalności, zatem wszelkie przepisy ograniczające możliwość stosowania gotówki muszą być odpowiednie do realizacji zgodnego z prawem celu i nie mogą wykraczać poza to, co jest konieczne dla jego osiągnięcia — należy stosować rozwiązania możliwie najmniej restrykcyjne.
Co więcej, niezależnie od uregulowań pozwalających na korzystanie każdemu z podstawowego rachunku płatniczego, nadal jest pewna (niewielka ale nie marginalna) liczba osób, dla których gotówka jest jedyną dostępną formą waluty, a więc jedynym sposobem na korzystanie z przysługujących im praw podstawowych. Stąd też regulacje wyłączające stosowanie gotówki muszą uwzględniać także kwestie związane z integracją społeczną.
Z tego względu rzecznik generalny zaproponował, by w swoim wyroku TSUE stwierdził, iż państwa Eurolandu nie są upoważnione do przyjmowania praw, które wpływałyby na status banknotów jako legalnego środka płatniczego. Wierzyciel co do zasady ma obowiązek przyjmować zapłatę gotówką, chyba że strony wyraźnie zgodziły się na zapłatę w inny sposób lub też prawo pozwala — w szczególnych przypadkach — na ograniczenie możliwości regulowania zobowiązań gotówkowo.
(Co rzecz jasna, po tym jak TSUE wyda stosowny wyrok, będzie oznaczało, że niemiecki trybunał będzie musiał się zastanowić czy istniały przesłanki po temu by odmówić zapłaty abonamentu RTV w gotówce.)