Czy skierowanie kierowcy na badania psychologiczne za przekroczenie 24 punktów karnych staje się nieważne po zatarciu skazania za wykroczenie drogowe? Czy kierowca może podważyć decyzję starosty o wysłaniu go na badania w zakresie psychologii transportu domagając się ponownego przeliczenia punktów karnych? Czy w ogóle jest możliwość — i w jakim trybie — weryfikacji liczby punktów karnych? (wyrok NSA z 15 czerwca 2020 r., I OSK 2418/19).
Sprawa dotyczyła odwołania od decyzji starosty o skierowaniu kierowcy, który przekroczył 24 punkty karne, na badania psychologiczne.
Badając wniesione przez kierowcę odwołanie Samorządowe Kolegium Odwoławcze stwierdziło, że starosta ma obowiązek wysłać kierowcę na badania psychologiczne w zakresie psychologii transportu po uzyskaniu stosownej informacji od policji. Skoro więc kierowca w ciągu roku dopuścił się trzech naruszeń przepisów ruchu drogowego, za które „uzbierał” 27 punktów (nie dostosowanie się do znaku drogowego — 1 pkt, spowodowanie kolizji — 6 pkt, wyprzedzanie przed przejściem dla pieszych przy przekroczeniu dozwolonej prędkości o powyżej 50 km/h — 20 pkt), to decyzja organu ma charakter związany
art. 99 ust. 1 pkt 3 ustawy o kierujących pojazdami
Starosta wydaje decyzję administracyjną o skierowaniu kierowcy lub osoby posiadającej pozwolenie na kierowanie tramwajem na:
3) badanie psychologiczne w zakresie psychologii transportu, jeżeli:
a) kierowała pojazdem w stanie nietrzeźwości, w stanie po użyciu alkoholu lub środka działającego podobnie do alkoholu,
b) przekroczyła liczbę 24 punktów otrzymanych za naruszenia przepisów ruchu drogowego,
c) w okresie próbnym popełniła dwa wykroczenia przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji,
d) kierując pojazdem spowodowała wypadek drogowy, w następstwie którego inna osoba poniosła śmierć lub doznała obrażeń, o których mowa w art. 156 § 1 lub art. 157 § 1 Kodeksu karnego;
Skargę na decyzję SKO oddalił WSA: niezależnie od argumentów kierowcy (który powoływał się na zatarcie wykroczenia), starosta nie ma prawa samodzielnie obliczać liczby punktów karnych, ani też ustalać czy rzeczywiście doszło do wykroczenia drogowego. Obywatel, którego zdaniem doszło do nieprawidłowości, powinien podważać ustalenia drogówki w odrębnym postępowaniu (czego kierowca nie uczynił). Stąd też postępowanie dowodowe jest dalece ograniczone, a zwłaszcza starosta nie musi szczegółowo wyjaśniać kwestii związanych z naruszeniem przepisów o ruchu drogowym. Niezależnie od tego sąd stwierdził, że zatarcie skazania za wykroczenie po skierowaniu kierowcy na badanie psychologiczne nie ma wpływu na konieczność przejścia badań.
W ocenie kierowcy automatyzm w uznawaniu informacji policji pozbawiał go konstytucyjnego prawa do sądu, zaś organ — którego obowiązkiem jest ustalenie prawdy materialnej — powinien, w ramach postępowania dowodowego, ustalić całościowo stan faktyczny, czyli także odnieść się do zarzutów strony.
Naczelny Sąd Administracyjny zauważył, że przepis nakazujący wysłać kierowcę na badania psychologiczne ma na celu zwiększenie bezpieczeństwa w ruchu drogowym, umożliwienie weryfikacji czy osoba kierująca, która wielokrotnie naruszyła przepisy, może — biorąc pod uwagę jej „osobowość i temperament” — radzić sobie ze stresem na drodze. Oznacza to, że cel regulacji jest inny, niż karanie sprawców wykroczeń drogowych, zaś przekroczenie 24 punktów karnych prawodawca traktuje jako dowód pewnego rodzaju „dysfunkcję” kierowcy. Na taką ocenę niewątpliwie nie ma wpływu ewentualne zatarcie skazania za wykroczenie, bo ono nie zmienia faktu, że kierowca uzbierał określoną liczbę punktów.
NSA nie podzielił argumentów odnoszących się do kwestii dowodowych: w sprawie bezspornie ustalono, w toku właściwego postępowania, że skarżący dopuścił się naruszenia przepisów ruchu drogowego i uzbierał przeszło 24 punkty karne, czego nie podważył w odpowiednim trybie. Podliczenie punktów jest czynnością materialno-techniczną, którą można zakwestionować przed komendantem wojewódzkim policji, a następnie wnieść skargę do sądu administracyjnego (wyrok NSA z 6 kwietnia 2017 r., I OSK 2000/15) — skoro skarżący tego nie zrobił, starosta jest związany dokonanymi ustaleniami i informacją przesłaną przez policję (art. 99 ust. 2 ukp) i nie może w żaden sposób weryfikować czy kierowca uzbierał taką liczbę punktów, czy nie.
Tego rodzaju automatyzm rozstrzygnięć nie oznacza pozbawienia obywatela prawa do sądu oraz zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych w niższej instancji (art. 78 Konstytucji RP) — bo brak możliwości podważenia każdej decyzji w dowolnym (nawet nieprawidłowym) trybie nie oznacza pogwałcenia prawa do sądu.
Z tego względu skarga kasacyjna została oddalona — zatem skierowanie kierowcy na badania psychologiczne za przekroczenie 24 punktów karnych uzbieranych na drodze jest skuteczne.