Krótko i na temat: w podjętej dziś uchwale SN stwierdził, że wniesienie skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego wyroku nie wymaga wykazania, że uprzednio wniosła o zastosowanie skargi nadzwyczajnej — w konsekwencji czego strona nie musi wykazywać, że wzruszenie orzeczenia było niemożliwe.
uchwała 7 sędziów Sądu Najwyższego z 15 marca 2020 r. (III PZP 4/20)
Strona wnosząca skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego wyroku (art. 424(1) kpc) nie ma obowiązku wykazania, że wzruszenie zaskarżonego wyroku w drodze skargi nadzwyczajnej nie było i nie jest możliwe; tym samym skarga nie podlega odrzuceniu na podstawie art. 424(8) § 1 kpc w związku z art. 424(5) § 1 pkt 5 kpc albo art. 424(8) § 2 kpc.
Uchwałę podjęto w odpowiedzi na następujące zagadnienie prawne przedstawione przez prezesa SN kierującego Izbą Pracy i Ubezpieczeń Społecznych SN:
Czy strona wnosząca skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia (art. 424(1) kpc) ma obowiązek wykazać, że złożyła do uprawnionego organu wniosek o wniesienie skargi nadzwyczajnej i nie został on uwzględniony (art. 424(5) § 1 pkt 5 kpc) oraz czy niewykazanie tej okoliczności powoduje odrzucenie skargi na podstawie art. 424(8) § 1 kpc?
Wątpliwości dotyczą oczywiście instytucji skargi nadzwyczajnej (art. 89 ustawy o Sądzie Najwyższym), która jest tak nadzwyczajna, że… trudno powiedzieć czy powinna poprzedzać zastosowanie innych środków pozwalających podważyć prawomocne wyroki. W praktyce kończyło się to nawet odrzuceniem skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego wyroku (por. „Czy skargę nadzwyczajną należy wnieść przed skargą o stwierdzenie niezgodności z prawem orzeczenia — czy jest całkiem odwrotnie?” oraz „Czy skarga nadzwyczajna jest na tyle nadzwyczajna, że należy ją wnieść po skardze z art. 424(1) kpc?”).
art. 424(1) kodeksu postępowania cywilnego
§ 1. Można żądać stwierdzenia niezgodności z prawem prawomocnego wyroku sądu drugiej instancji kończącego postępowanie w sprawie, jeżeli przez jego wydanie stronie została wyrządzona szkoda, a zmiana lub uchylenie tego wyroku w drodze przysługujących stronie środków prawnych nie było i nie jest możliwe.
§ 2. W wyjątkowych wypadkach, gdy niezgodność z prawem wynika z naruszenia podstawowych zasad porządku prawnego lub konstytucyjnych wolności albo praw człowieka i obywatela, można także żądać stwierdzenia niezgodności z prawem prawomocnego wyroku sądu pierwszej lub drugiej instancji kończącego postępowanie w sprawie, jeżeli strona nie skorzystała z przysługujących jej środków prawnych, chyba że jest możliwa zmiana lub uchylenie wyroku w drodze innych przysługujących stronie środków prawnych.
W podjętej dziś uchwale Sąd Najwyższy stwierdził, że skarga nadzwyczajna nie jest środkiem prawnym przysługującym stronie w rozumieniu art. 424(1) kpc, albowiem może ją wnieść tylko określony podmiot, zaś strona upoważniona jest wyłącznie do wniesienia do tego organu o wniesienie skargi nadzwyczajnej.
Wykładnia przeciwna prowadziłaby praktycznie do niemożności korzystania ze skargi na bezprawność orzeczenia, choćby ze względu na porównanie terminów do wniesienia tych środków (2 lata vs. 5 lat w przypadku skargi nadzwyczajnej). Co więcej skarga o stwierdzenie niezgodności stanowi jeden ze środków dochodzenia od Skarbu Państwa odszkodowania za szkody wyrządzone bezprawnymi działaniami wymiaru sprawiedliwości, toteż uzależnienie jej dopuszczalności od uprzedniego zawnioskowania o wniesienie skargi nadzwyczajnej prowadziłoby do naruszenia art. 77 Konstytucji RP.
Dla jasności: uchwale 7 sędziów SN nadano moc zasady prawnej — co oznacza, że jej treścią związane są wszystkie składy SN (ale nie są związane sądy niższych instancji) — natomiast jeśli skład SN zamierzałby orzekać przeciwko uchwale („odstąpić” od zasady prawnej), musi przedstawić zagadnienie składowi całej izby (por. „Czy sąd powszechny związany jest uchwałą SN, której nadano moc zasady prawnej?”). Co ciekawe postanowiono także, że przedstawiona wykładnia prawa obowiązuje od dnia podjęcia uchwały.