Czy gmina może wprowadzić nakaz wyprowadzania wszystkich psów, w miejscach publicznych, na smyczy — także tych starych, chorych, siłą rzeczy bardzo spokojnych? Czy jednak nałożenie takiego obowiązku jest nie tylko nieproporcjonalne, ale też brak mu podstawy prawnej?
nieprawomocny wyrok WSA w Szczecinie z 4 marca 2021 r. (II SA/Sz 774/20)
Specyficzne uwarunkowania danej rasy lub konkretnego psa, stan jego zdrowia lub wiek, nie powinny stanowić determinantów ograniczających w jakikolwiek sposób prawa do swobodnego, niezakłóconego lękiem przebywania osób w miejscach publicznych. Niewątpliwie natomiast nakładają na właścicieli psów obowiązki, na których ciąży powinność ich humanitarnego traktowania, w tym pielęgnacji, zapewnienia im właściwych warunków bytowania a także nieskrępowanego smyczą oraz kagańcem poruszania się, niekoniecznie jednak w miejscach publicznych.
Orzeczenie dotyczyło skargi prokuratora na gminny regulamin utrzymania czystości i porządku, w którym m.in.:
- nałożono obowiązek wyprowadzania psów w miejsca publiczne na smyczy, zaś w przypadku ras agresywnych lub psów niebezpiecznych także w kagańcu;
- dopuszczono przewożenie zwierząt transportem publicznym wyłącznie w sposób określony przez przewoźnika;
- nakazano zachowanie środków bezpieczeństwa przy trzymaniu zwierząt domowych oraz przewidziano, że opiekunowie ponoszą pełną odpowiedzialność za ich zachowanie i mają obowiązek sprzątać po swoich pupilach.
Zdaniem skarżącego gmina wprowadziła takie obostrzenia z przekroczeniem upoważnienia ustawowego (a więc z naruszeniem art. 94 Konstytucji), nakazane środki są nieproporcjonalne, a po części powielają zasady ustawowe (art. 431 kc i przepisy kodeksu wykroczeń) — a przede wszystkim panowanie nad zwierzęciem nie zawsze wymaga zakładania mu smyczy lub kagańca.
Uchwała Nr XXVIII/232/2017 Rady Gminy Stare Czarnowo z dnia 27 czerwca 2017 r. w sprawie ustalenia zasad utrzymania czystości i porządku na terenie Gminy Stare Czarnowo
§ 22. 1. Właściciele (opiekunowie) zwierząt domowych są zobowiązani do: zachowania bezpieczeństwa i środków ostrożności, zapewniających ochronę przed zagrożeniem lub uciążliwością dla ludzi oraz przed zanieczyszczaniem terenów przeznaczonych do użytku publicznego. Właściciele ponoszą też pełną odpowiedzialność za zachowanie tych zwierząt.
2. Zwierzęta domowe należy utrzymywać w sposób zachowujący wymagania sanitarne, gwarantujący właściwą opiekę i dozór. Właściciele (opiekunowie) zwierząt domowych biorą pełną odpowiedzialność za zachowanie swoich zwierząt.
3. Właściciele (opiekunowie) zwierząt domowych zobowiązani są zabezpieczyć miejsca ich przebywania przed samodzielnym opuszczaniem tych miejsc oraz zapewnić należyty dozór, szczególnie w sytuacji, gdy zwierzę nie jest uwiązane lub znajduje się w pomieszczeniu nie posiadającym zamknięcia albo na terenie nie posiadającym ogrodzenia. (…)
§ 23. 1. Osoba wyprowadzająca psa w miejsce publiczne jest zobowiązana prowadzić go na smyczy, a w przypadku psów rasy uznawanej za agresywną lub psów w inny sposób zagrażających otoczeniu — również w kagańcu. Zwolnienie psa ze smyczy jest dozwolone tylko w miejscach mało uczęszczanych i pod warunkiem, że pies ma założony kaganiec, a właściciel (opiekun) ma możliwość sprawowania bezpośredniej kontroli nad jego zachowaniem.
2. Przewożenie zwierząt środkami komunikacji publicznej jest możliwe tylko na zasadach określonych przez przewoźnika.
Wojewódzki Sąd Administracyjny nie podzielił tych zarzutów skargi:
- przepis wprowadzający obowiązek przewożenia zwierząt w pojazdach komunikacji zbiorowej na zasadach określonych przez przewoźnika nie ma charakteru normotwórczego, albowiem ani nie nakłada na adresatów żadnych obowiązków, ani nie przyznaje żadnych uprawnień — konkretne obowiązki wynikają wszakże z ustanowionych przez przewoźników regulacji, zaś zwrócenie uwagi na taką okoliczność nie prowadzi do sprzeczności z prawem uchwały;
- nie ma także racji prokurator, iż wzmiankowane obowiązki związane z wyprowadzaniem psów stanowiły powielenie regulacji ustawowych — art. 77 kw nie nakazuje stosowania smyczy i kagańca, nie doszło także do zduplikowania regulacji odnoszących się do odpowiedzialności cywilnej przewodnika zwierzęcia; w tym sensie gminny regulamin utrzymania czystości i porządku tworzy pewne obowiązki, zaś przepisy prawa powszechnego mogą służyć do sankcjonowania zachowań naruszających owe obowiązki;
- nie można natomiast uznać obowiązku wyprowadzania, w miejscach publicznych, psów ras uznawanych za agresywne lub zagrażających otoczeniu na smyczy i w kagańcu za sprzeczny z prawem — bo to rolą właściciela, który „decyduje się na posiadanie psa mogącego stanowić zagrożenie dla ludzi lub zwierząt, jest zapewnienie mu takich warunków, aby mógł on przemieszczać się w pełni swobodnie (bez smyczy lub kagańca), ale na obszarach nie stanowiących miejsc publicznych”, natomiast w odniesieniu do innych psów niebezpiecznych, ich cechy powinien umieć prawidłowo ocenić sam przewodnik;
- trudno też uznać taki wymóg za nieproporcjonalny ze względu na brak uwzględnienia rasy psa, wieku i jego kondycji (zdrowia) — tu sąd podkreślił, iż w przestrzeni publicznej mogą przebywać różne osoby, także takie, które boją się wszystkich psów, zaś regulacja ma na celu zagwarantowanie ich poczucia bezpieczeństwa i komfortu;
- co więcej ogół regulacji odnoszących się do spacerowania z psami nie narusza art. 4 ust. 2 pkt 6 ucpg — a to dlatego, że „zobowiązanie właścicieli (opiekunów) zwierząt do działań zapobiegających zagrożeniu lub uciążliwości dla ludzi oraz przed zanieczyszczeniem terenów przeznaczonych do użytku publicznego mieści się w zakresie wymagań dla osób utrzymujących zwierzęta domowe, mających na celu ochronę przed uciążliwościami”.
Zamiast komentarza: wyrażone w wyroku poglądy zaliczyłbym do zdecydowanie mniejszościowych (por. „Bezwzględnie obowiązkowa „smycz lub kaganiec” to nadmierne ograniczenie praw właścicieli psów” czy „Generalny nakaz prowadzenia psów na smyczy może naruszać zasadę humanitaryzmu wobec zwierząt”) — momentami odbiegający też od powszechnej wykładni przepisów (zwłaszcza w kontekście traktowania przepisu ustawy jako dość szerokiej podstawy do wydania podobnych przepisów) — niemniej niewątpliwie warto się zapoznać i z takimi poglądami.