Umilając oczekiwanie na donośną uchwałę SN, która ma ostatecznie rozwalić system bankowy i uczynić świat szczęśliwszym, zwracam P.T. Czytelnikom uwagę na inne, może mniej ekscytujące, ale także interesujące pytanie, które wpadło do Sądu Najwyższego — o skutki braku należytego zbadania zdolności kredytowej konsumenta.
Z zagadnieniem prawnym wystąpił Sąd Okręgowy w Poznaniu, a sprawa ma sygnaturę III CZP 2/21:
Czy naruszenie przez bank będący kredytodawcą obowiązku należytego zbadania zdolności kredytowej kredytobiorcy będącego konsumentem, na podstawie art. 9 ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim i art. 70 ust.1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe w związku z art. 9 ust. 4 ustawy o kredycie konsumenckim oraz brak zdolności kredytowej konsumenta w dacie zawarcia umowy kredytu konsumenckiego skutkuje nieważnością umowy kredytu na podstawie art. 58 § 1 kc ewentualnie na podstawie art. 58 § 1 i 2 kc?
Spór zaczął się od kredytu wziętego przez konsumenta „dla” osoby trzeciej (nie będącej formalnym kredytobiorcą), na problem nakłada się okoliczność, iż bank nie zbadał należycie zdolności kredytowej klienta i udzielił kredytu osobie, która takiej zdolności nie miała.
art. 70 ust. 1 ustawy prawo bankowe (Dz.U. z 2020 r. poz. 1896)
Bank uzależnia przyznanie kredytu od zdolności kredytowej kredytobiorcy. Przez zdolność kredytową rozumie się zdolność do spłaty zaciągniętego kredytu wraz z odsetkami w terminach określonych w umowie. Kredytobiorca jest obowiązany przedłożyć na żądanie banku dokumenty i informacje niezbędne do dokonania oceny tej zdolności.
Przepisy nakładają na banki obowiązek przeprowadzenia analizy zdolności kredytowej, a także zakazują pożyczania pieniędzy klientom, którzy nie rokują jeśli chodzi o spłatę — jest to obowiązek prawny, jednakże sporne są skutki jego niedopełnienia.
art. 9 ust. 1-2 ustawy o kredycie konsumenckim (Dz.U. z 2019 r. poz. 1083)
1. Kredytodawca przed zawarciem umowy o kredyt konsumencki jest zobowiązany do dokonania oceny zdolności kredytowej konsumenta.
2. Ocena zdolności kredytowej dokonywana jest na podstawie informacji uzyskanych od konsumenta lub na podstawie informacji pozyskanych z odpowiednich baz danych lub zbiorów danych kredytodawcy.
Zgodnie z pierwszą możliwą wykładnią brak zbadania zdolności kredytowej nie skutkuje nieważnością umowy, zaś w takim przypadku bank naraża się wyłącznie na konsekwencje ze strony nadzoru (a także na odpowiedzialność wykroczeniową z art. 138c par. 1a kw).
Biorąc jednak pod uwagę, że mowa o czynności cywilnoprawnej, to skutki braku zbadania zdolności kredytowej konsumenta należy rozpatrywać na gruncie konsekwencji cywilnoprawnych, włącznie z sankcją nieważności umowy (art. 58 kc), który to skutek może wynikać nie tylko z treści czynności prawnej, ale także z wadliwego trybu jej dokonania. (Co ciekawe zdaniem sądu brak zastrzeżenia takiej sankcji może oznaczać nieprawidłową implementację dyrektywy 2008/48/WE w/s umów o kredyt konsumencki.)
Zdaniem sądu zasada ochrony praw konsumenta przemawia za przyjęciem, iż naruszenie przez bank normy bezwzględnie obowiązującej (ius cogens) powinno skutkować nieważnością kredytu konsumenckiego — zaś zarzut naruszenia zasad współżycia społecznego nie może służyć obronie się przed skutkami niedopełnienia przez bank obowiązków wynikających z ustawy.
Sprawa nie ma jeszcze w Sądzie Najwyższym terminu, nie liczyłbym zatem na jego wyznaczenie w tak ekspresowym czasie jak po wniosku Pierwszej Prezeski SN.