Czy dopuszczana jest ustna modyfikacja powództwa? Czy jednak zmiana roszczenia powinna być przedstawiona przez powoda na piśmie? Czy wadliwa zmiana powództwa może pozbawiać pozwanego możliwości obrony w sprawie? (postanowienie z Sądu Najwyższego z 23 lipca 2020 r., I CZ 27/20).
Orzeczenie dotyczyło sporu o skutki ustnej modyfikacji roszczenia w toku sprawy: powód początkowo żądał ustalenia, iż jego obowiązek alimentacyjny wobec córki wygasł 4 lutego 2018 r., aby w pewnym momencie — bez zachowania formy pisma procesowego, na ostatnim posiedzeniu, na którym zamknięto rozprawę (ale pod nieobecność pozwanej i jej pełnomocnika) — zmienić żądanie i wskazać datę 1 lipca 2015 r.
art. 193 par. 2(1) kodeksu postępowania cywilnego
Z wyjątkiem spraw o roszczenia alimentacyjne zmiana powództwa może być dokonana jedynie w piśmie procesowym. Przepis art. 187 stosuje się odpowiednio.
Sąd I instancji uwzględnił powództwo (co ciekawe jako datę wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego wskazując dzień 1 maja 2016 r.). Jednak sąd odwoławczy stwierdził, że strona pozwana mogła uznać, że skoro ustna modyfikacja powództwa jest nieskuteczna, sąd nie będzie brał jej pod uwagę — zatem wydanie wyroku co do rozszerzonego żądania oznaczało pozbawienie strony możności obrony swych praw, czego konsekwencją jest nieważność postępowania (art. 379 pkt 5 kpc).
Z poglądem tym nie zgodził się powód, którego zdaniem uwzględnienie powództwa mimo jego nieprawidłowego rozszerzenia nie nie ma wpływu na pozbawienie pozwanego możliwości obrony swych praw.
Sąd Najwyższy zażalenie oddalił: rozszerzenie powództwa może być dokonane wyłącznie w piśmie procesowym, zaś forma takiego pisma powinna odpowiadać treści pozwu. „Sprawą alimentacyjną” rozumieniu art. 193 par. 2(1) kpc jest tylko i wyłącznie powództwo wytoczone przez uprawnionego do alimentów, zatem w sprawie dotycząca obniżenia lub wygaśnięcia alimentów powód nie może korzystać z możliwości jakie daje ustna modyfikacja powództwa (np. w sprawach pracowniczych, art. 466 kpc). Do modyfikacji powództwa nie można także zastosować przepisu określającego sposób i skutki wystąpienia z nowym roszczeniem zamiast lub obok roszczenia pierwotnego (art. 193 par. 3 kpc; nb. chyba to rozróżnienie nie jest szczególnie logiczne).
SN podkreślił przy tym, iż skutkiem wadliwej modyfikacji powództwa nie jest bezskuteczność zakreślenia nowych granic przedmiotu procesu (art. 321 par. 1 kpc) — ale może utrudniać lub uniemożliwiać podjęcie obrony przez pozwanego (wyrok SN z 22 lutego 2019 r., IV CSK 121/18). Tak właśnie należy oceniać sytuację, w której doszło do modyfikacji bez zachowania formy pisma procesowego — na ostatniej rozprawie, w której w dodatku pozwana nie brała udziału — co oznaczało pozbawienie jej możliwości skutecznej obrony.