Czy niezatrzymanie jachtu do kontroli Straży Granicznej jest przestępstwem z art. 178a kk?

Czy niezatrzymanie jachtu do kontroli granicznej prowadzonej przez patrolowiec Straży Granicznej jest przestępstwem? Czy funkcjonariusze pełniący służbę na jednostce wodnej są uprawnieni do kontroli ruchu drogowego? Czy żaglówka może być traktowana jako pojazd mechaniczny? I, wcale nie na marginesie: czy każdy żeglujący po morzu musi znać wszystkie znaki i kody sygnałowe? (nieprawomocny wyrok SR Szczecin-Prawobrzeże i Zachód z 29 marca 2021 r., VII K 445/20).

Orzeczenie dotyczyło sternika płynącego wypożyczonym jachtem żaglowym, który żeglując na wodach Zalewu Szczecińskiego nie zareagował na wezwanie straży granicznej do zatrzymania łodzi.

art. 178b kodeksu karnego
Kto, pomimo wydania przez osobę uprawnioną do kontroli ruchu drogowego, poruszającą się pojazdem lub znajdującą się na statku wodnym albo powietrznym, przy użyciu sygnałów dźwiękowych i świetlnych, polecenia zatrzymania pojazdu mechanicznego nie zatrzymuje niezwłocznie pojazdu i kontynuuje jazdę,
podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

Jacht wracał z rejsu grupowego, koledzy uprzedzili prowadzącego, że może się spodziewać kontroli ze strony pontonu — bo koronawirus — podjęli ją funkcjonariusze z jednostki pływającej SG-112 przycumowanej do boi (por. „Strażnicy graniczni pilnują Zalewu Szczecińskiego. Niemcy piszą o „polskiej łodzi motorowej śmigającej po jeziorze””). W tym celu najpierw podjęto próbę wywołania przez radio, ale nikt nie odpowiadał, następnie wywieszono na maszcie flagę o kodzie LIMA („zatrzymaj swój statek”), później jeden ze strażników zaczął machać rękoma, aż wreszcie włączono zielone światło błyskowe i nadano sygnał LIMA, aż wreszcie wystrzelono dwie zielone flary sygnałowe…
…okazało się, że oskarżony miał wyłączone radio, nie widział flag ani machania, nie usłyszał sygnału — płynął w odległości ok. 1 Mm od jednostki Straży Granicznej, ale nie obserwował patrolowca, ponieważ był przekonany, że granicę kontroluje ponton motorowy; finalnie do jachtu podpłynął powracający na SG-112 ponton i nakazał mu powrót w celu poddania się kontroli, która nic nie wykazała, zaś kontrolujący nie byli zdziwieni, że sternik nie zauważył i nie zrozumiał sygnałów, bo takie sytuacje zdarzają się często (cała sytuacja trwała ok. 10 minut)…
…co nie przeszkodziło we wniesieniu aktu oskarżenia za niezatrzymanie jachtu do kontroli z art. 178b kk.

Sąd stwierdził, że przepis ten penalizuje niezatrzymanie, na polecenie osoby uprawnionej do kontroli ruchu drogowego pojazdu, statku wodnego lub powietrznego, zatem w pierwszym rzędzie należy ocenić, czy ma zastosowanie do jachtów. W tym celu przeprowadzono następujący wywód logiczny:

• nie ma wątpliwości, że przepisy prawa o ruchu drogowym nie regulują zasad prowadzenia jednostek wodnych — ale jest logiczne, że skoro przepis mówi o kontroli prowadzonej ze statku wodnego lub powietrznego, to ma zastosowanie także do płynących łodzią na śródlądowych lub morskich drogach wodnych („nie sposób przyjąć, że ustawodawca zamierzał ograniczyć zakres tego przepisu wyłącznie do takich sytuacji, w których funkcjonariusz zatrzymuje samochód (pojazd poruszający się w ruchu lądowym), samemu znajdując się na statku czy w helikopterze (samolot z przyczyn oczywistych należy można w tym miejscu pominąć)”);
• funkcjonariusze SG są uprawnieni do kontroli statków wodnych (a to na podstawie ustawy o obszarach morskich RP i administracji morskiej), zaś na morskich wodach wewnętrznych i morzu terytorialnym mogą m.in. zatrzymać statek w celu jego kontroli;
• sąd odniósł się także do wymogu „poruszania się” osoby kontrolującej — bo przecież SG-112 była przycumowana do boi, a więc się nie poruszała — ale tu stwierdził, że literalnie poruszać musi się kontroler w pojeździe, zaś w przypadku statku wodnego czy powietrznego wystarczy, że kontroler „znajduje się” na pokładzie (aż żal, że zabrakło rozważań czy wiszący w miejscu śmigłowiec się porusza, czy jednak się nie porusza…);
• natomiast sprawca przestępstwa musi poruszać się pojazdem mechanicznym — oskarżony płynął żaglówką, wyposażoną wprawdzie w silnik, który jednak był unieruchomiony, co jednak nie wyklucza uznania jej za pojazd mechaniczny (a contrario orzecznictwa, w myśl którego łódź żaglowa napędzania wyłącznie siłami przyrody i nie wyposażona w silnik nie jest pojazdem mechanicznym, wyrok SN z 25 kwietnia 1983 roku, IKR 63/83);
• istotne jest także to, czy żaglówkę próbowano zatrzymać przy użyciu sygnałów dźwiękowych i świetlnych — i tu sąd stwierdził, że machanie rękoma, wezwanie przez radio i wywieszenie flagi nie odpowiada dyspozycji normy prawnej, ale już dźwięki tyfona okrętowego, światła błyskowego i flar mieszczą się we wskazanych sposobach dawania poleceń zatrzymania się.

Niezależnie od tego sąd ocenił, że nie doszło do popełnienia przestępstwa, ponieważ zarzucany czyn można popełnić tylko umyślnie (zarówno w zamiarze bezpośrednim, jak i wynikowym) — a przecież brak jest jakichkolwiek dowodów, że oskarżony umyślnie odmówił zatrzymania jachtu do kontroli, bo przecież:

• oskarżony miał wyłączone radio VHF (a jego używanie nie jest obowiązkowe), nie słyszał wezwań do zatrzymania się, zaś znaczna odległość od łodzi patrolowej mogła powodować, że myślał, że sygnały są wysyłane do innej osoby;
• nie miał żadnej motywacji w unikaniu kontroli — bo przecież nie wykryto żadnych nieprawidłowości, które mogły motywować go do ucieczki przed pogranicznikami;
• był skupiony na prowadzeniu swojego jachtu, siedział plecami do SG-112, zaś wiatr o sile 3 stopni Beauforta i szum wiatru mógł zagłuszyć nadawane sygnały;
• wodniacy nieczęsto znają kody Międzynarodowego Kodu Sygnałowego, zatem sygnał LIMA (który „został podany w ten sposób, że tyfonem okrętowym kilkukrotnie nadano, przy pomocy alfabetu Morse’a, znak „L”, czyli sekwencję dźwięków „krótki-długi-krótki-krótki””) nawet doświadczony sternik może ich nie rozpoznać (potwierdzili to sami funkcjonariusze zeznający jako świadkowie);
• wystrzelone zielone flary natomiast są sygnałami stosowanymi i co do zasady znanymi tylko Straży Granicznej i chociaż można je traktować jako sygnał świetlny w rozumieniu art. 178b kk, to jednak nie zostały wystrzelone „przed dziób” (tu sąd w swej szczegółowości nie zauważył, że przed dziób strzelać mają tylko aeroplany).

art. 17 ustawy o Straży Granicznej
Jednostki pływające Straży Granicznej w celu zatrzymywania statków stosują sygnały międzynarodowego kodu sygnałowego z jednoczesnym wystrzeleniem, dla zwrócenia uwagi statku, dwóch nabojów sygnałowych koloru zielonego i zapaleniem w nocy dwóch zielonych świateł rozpoznawczych na maszcie, przysługujących jednostkom pływającym ochraniającym granicę państwową. Sygnałem do zatrzymania statków, stosowanym przez statki powietrzne, są dwa naboje sygnałowe koloru zielonego wystrzelone przed dziób statku.

Z tych względów sąd ocenił, iż oskarżony nie popełnił zarzucanego mu przestępstwa, a zatem został uniewinniony.

Zamiast komentarza: nie będąc znawcą prawa karnego ani na ćwierć joty ;-) muszę powiedzieć, że jednak coś mi w uzasadnieniu orzeczenia nie pasuje — tam gdzie rozważanie jest niezatrzymanie jachtu do kontroli SG jako naruszenia przepisów o kontroli ruchu drogowego. Owszem, przepis umiejscowiony został w rozdziale XXI kodeksu karnego pt. „Przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji”, ale zwracam uwagę, że inne jego przepisy nie budzą wątpliwości, iż dotyczą zdarzeń „w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym” — „ruch drogowy” pojawia się wyjątkowo w art. 178b kk. I mimo braku definicji owego ruchu w kodeksie karnym, chyba nie ma wątpliwości, że — ponieważ nie jest dopuszczalne rozszerzające stosowanie norm penalizacyjnych — nie można sobie owego ruchu drogowego przekładać inaczej, niż w sposób określony w prawie o ruchu drogowym.
Co by oznaczało, że wyrok jest co do zasady prawidłowy — ale błędne jest jego uzasadnienie.