Co się dzieje z długami spółki cywilnej po jej przekształceniu w spółkę jawną? Czy nieuregulowane należności wygasają, tak, jak znika spółka, czy jednak przechodzą na nowy podmiot? Czy jest dopuszczalne pozwanie wspólników spółki jawnej, czy jednak ich odpowiedzialność za zobowiązania przekształconej spółki cywilnej jest wykluczona? (wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 25 maja 2021 r., I AGa 244/19).
Spór dotyczył osobistej odpowiedzialności osób fizycznych — wspólników spółki jawnej — za zwrot kaucji wynikającej z umowy zawartej przez spółkę cywilną z kontrahentem.
Zaczęło się od zawartej przez wspólników spółki cywilnej (dla przypomnienia: w obrocie nie ma czegoś takiego jak „spółka cywilna„, stronami czynności są zawsze jej wspólnicy) umowy o wyświadczenie określonych usług. Zgodnie z umową kontrahent wpłacił kaucję na poczet ewentualnych roszczeń, kaucja podlegała zwrotowi pod określonymi warunkami. W tzw. międzyczasie wspólnicy spółki zdecydowali o jej przekształceniu w spółkę jawną (art. 26 par. 4 ksh). Nieco później ziściła się przesłanka zwrotu kaucji, co zostało potwierdzone w protokole podpisanym przez jednego ze wspólników — jednak należność nie została uregulowana, zatem sprawa — przeciwko wspólnikom spółki jawnej — trafiła do sądu.
art. 31 kodeksu spółek handlowych
§ 1. Wierzyciel spółki może prowadzić egzekucję z majątku wspólnika w przypadku, gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna (subsydiarna odpowiedzialność wspólnika).
§ 2. Przepis § 1 nie stanowi przeszkody do wniesienia powództwa przeciwko wspólnikowi, zanim egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna.
§ 3. Subsydiarna odpowiedzialność wspólnika nie dotyczy zobowiązań powstałych przed wpisem do rejestru.
Zdaniem pozwanych skuteczne wniesienie powództwa przeciwko nim jako osobom fizycznym (wspólnikom) wykluczał brak legitymacji biernej po stronie pozwanej — kontrahent miał roszczenia do spółki, która wykonuje wszystkie prawa i obowiązki majątkowe wspólników (art. 26 par. 5 ksh), więc stroną pozwaną powinna być spółka jawna. Nie zaszły też przesłanki do pociągnięcia wspólników do odpowiedzialności subsydiarnej, ponieważ nie było wcześniejszego powództwa i bezskutecznej egzekucji przeciwko spółce jawnej (por. „Czy pozywa się spółkę jawną, czy jej wspólników?”).
Odnosząc się do argumentów stron sąd stwierdził, że po pierwsze każdy ze wspólników spółki jawnej jest uprawniony do jej reprezentacji, a czynności podjęte przez jednego ze wspólników spółki są skuteczne wobec całej spółki (art. 29 ksh), co oznacza, że podpisane przez jednego wspólnika pismo, z którego wynika obowiązek zwrotu kaucji wiąże także innych wspólników (podobnie w przypadku spółki cywilnej, art. 866 kc).
Po drugie zobowiązanie powstało w czasie kiedy s.c. jeszcze istniała i dotyczyło jej interesów, a przekształcenie spółki cywilnej w jawną nie ma wpływu na możliwość dochodzenia wcześniejszych roszczeń, nawet jeśli wskutek przekształceń wspólnicy powołali nową spółkę.
Po trzecie nie ma znaczenia, że powód kierował wezwanie do zapłaty do spółki, nie do wspólników — istotne jest bowiem to, że mimo przejścia zobowiązań dotychczasowej spółki cywilnej na nowo utworzoną spółkę jawną, jej wspólnicy nadal ponoszą odpowiedzialność za jej długi (art. 31 par. 3 ksh). Odpowiedzialność ta ma charakter pierwotny i bezpośredni, odpowiedzialność subsydiarna nie odnosi się do zobowiązań wcześniejszych niż powstanie spółki (wyrok SN z 30 kwietnia 2015 r., II CSK 349/14).
Po czwarte nawet gdyby przyjąć, że odpowiedzialność wspólników spółki jawnej ma charakter subsydiarny, legitymacja bierna wynikałaby z art. 31 par. 2 ksh, przeto dopuszczalne byłoby już na tym etapie wytoczenie powództwa.
Po piąte (to na zarzut pozwanych) w takim przypadku nie ma zastosowania przepis regulujący zasady odpowiedzialności po przekształceniu spółki osobowej w inną spółkę osobową — art. 584 ksh nie odnosi się do przekształcenia spółki cywilnej, która de facto nie jest odrębnym podmiotem, lecz rodzajem umowy nazwanej.
Sumarycznie oznacza to, że kontrahent prawidłowo oznaczył stronę pozwaną w treści powództwa — wspólnicy spółki jawnej ponoszą odpowiedzialność za zobowiązania powstałe przed przekształceniem spółki cywilnej — toteż sąd prawomocnie zasądził od obu pozwanych, solidarnie, obowiązek zwrotu kwoty kaucji, wraz z odsetkami umownymi.