Czy wyraz „samogon” może być stosowany jako nazwa napoju alkoholowego? Czy jednak stosowanie w handlu takiego oznaczenia może wprowadzać konsumentów w błąd — bo samogon to nielegalna „księżycówka”, a nie profesjonalna produkcja?
wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 5 maja 2021 r. (I GSK 1019/18)
W świadomości społeczeństwa polskiego samogon to alkohol wytwarzany domowym sposobem najczęściej na własny użytek. Chodzi tu zatem o wysokoprocentowy napój alkoholowy produkowany w warunkach amatorskich.
art. 7 ust. 1 lit. a) rozporządzenia nr 1169/2011 w/s przekazywania konsumentom informacji na temat żywności
Informacje na temat żywności nie mogą wprowadzać w błąd, w szczególności:
a) co do właściwości środka spożywczego, a w szczególności co do jego charakteru, tożsamości, właściwości, składu, ilości, trwałości, kraju lub miejsca pochodzenia, metod wytwarzania lub produkcji;
Sprawa zaczęła się od przeprowadzonej przez Inspektorat Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych kontroli napojów alkoholowych dokonanej u producenta trunków. Kontrolerzy dokładnie sprawdzili wódkę i nalewki, i zauważyli, że jeden z wyrobów jest oferowany pod nazwą „samogon”, a przecież samogon to „spirytus wytwarzany nielegalnie prymitywnym domowym sposobem„ i tak to pojęcie odbiera przeciętny konsument. Tymczasem mamy do czynienia z wytwarzanym przez profesjonalne przedsiębiorstwo legalnym napojem z destylatu zbożowego (destylat Whisky Fresh), wody demineralizowanej, karmelu E150a i syropu miodowego — toteż użycie nazwy „samogon” oznacza wprowadzenie w błąd konsumentów (w rozumieniu ustawy o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych oraz rozporządzenia nr 1169/2011), więc firmie nakazano wycofać produkt ze sprzedaży (ściśle: jego partię — całe 4,5 litrów) lub zmienić jego nazwę.
Zdaniem spółki zarzuty były o tyle bezzasadne, że nazwa „samogon” odnosi się do charakterystycznego smaku i mocy, a także miejsca wytwarzania i receptury, które tradycyjnie kojarzą się z produkcją samogonu, a nie do nielegalnego pędzenia trunków, zatem zarzut wprowadzenia w błąd konsumentów jest nietrafny.
Odnosząc się do tych argumentów sąd stwierdził, że prawo żywnościowe ma za zadanie zapewnić ochronę konsumentów i umożliwić im świadomy wybór w zakresie spożywanej żywności, w tym zabezpieczać przed oszukańczym i podstępnym praktykom (fałszowaniu żywności, wprowadzaniu w błąd poprzez mylne oznaczenia, etc.). Obowiązkiem każdego producenta żywności jest zapewnić właściwą jakość wyrobów na wszystkich etapach produkcji i dystrybucji, a także oznaczać produkty żywnościowe w taki sposób, by klient miał pełną możliwość podjęcia świadomej decyzji co do nabycia oczekiwanego towaru.
Warunków tych nie spełnia wyrób skarżącego. „Samogon”, podobnie jak „bimber” (por. orzeczenie w sprawie dotyczącej unieważnienia znaku towarowego „Bimber Wódka”, wyrok NSA z 18 listopada 2016 r., II GSK 920/15) oznacza pokątnie wyrabiany alkohol domowej roboty, często nielegalny, najczęściej na własny użytek.
art. 16 rozporządzenia 178/2002 ustanawiającego ogólne zasady i wymagania prawa żywnościowego
Bez uszczerbku dla bardziej szczegółowych przepisów prawa żywnościowego, etykietowanie, reklama i prezentacja żywności lub pasz, z uwzględnieniem ich kształtu, wyglądu lub opakowania, używanych opakowań, sposobu ułożenia i miejsca wystawienia oraz informacji udostępnionych na ich temat w jakikolwiek sposób, nie może wprowadzać konsumentów w błąd.
Użycie wyrazu „samogon” jako nazwa napoju alkoholowego produkowanego w sposób profesjonalny, przez podmiot prowadzący działalność gospodarczą na szeroką skalę, z przeznaczeniem do sprzedaży szerokiemu kręgowi konsumentów, wprowadza klientów w błąd. Mylące jest także użycie w nazwie słowa „podlaski”, które sugeruje ścisły związek wyrobu z tym regionem — a przecież zarówno destylat Whisky Fresh, jak i karmel E150a nie pochodzą nawet z Polski, nie mówiąc o Podlasiu.
Z tego względu skarga na decyzję Głównego Inspektora Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych została prawomocnie oddalona — aczkolwiek trunek oczywiście nadal można zakupić w detalu ;-)