Czy ksero pisma może być traktowane jako dokument prywatny? Czy dokument na gruncie prawa cywilnego jest dokumentem w rozumieniu prawa procesowego? Czy kserokopia podpisanego dokumentu jest dowodem wiarygodnym, czy jednak w przypadku zaprzeczenia strona musi przedstawić oryginał?
wyrok Sądu Okręgowego w Poznaniu z 24 sierpnia 2021 r. (II Ca 664/21)
1) Kserokopia jako dokument jest dowodem, ale co do zasady słabym i mało wiarygodnym.
2) Powołanie się przez stronę powodową wyłącznie na kserokopie i ich uwzględnienie przez sąd orzekający jako podstawy dowodowej powództwa — w sytuacji, gdy pozwany zaprzeczał twierdzeniom powoda o faktach oraz autentyczności kserokopii niepoświadczonych w zakresie zgodności z oryginałem i domagał się przedstawienia oryginałów dokumentów — skutkowałoby obejściem przepisu art. 129 kpc.
Orzeczenie dotyczyło apelacji od wyroku oddalającego powództwo o zwrot pożyczki zabezpieczonej wekslem.
art. 128 § 1 kodeksu postępowania cywilnego
Do pisma procesowego należy dołączyć jego odpisy i odpisy załączników dla doręczenia ich uczestniczącym w sprawie osobom, a ponadto, jeżeli w sądzie nie złożono załączników w oryginale, po jednym odpisie każdego załącznika do akt sądowych.
art. 129 par. 1-2 kodeksu postępowania cywilnego
§ 1. Strona powołująca się w piśmie na dokument obowiązana jest na żądanie przeciwnika złożyć oryginał dokumentu w sądzie jeszcze przed rozprawą.
§ 2. Zamiast oryginału dokumentu strona może złożyć odpis dokumentu, jeżeli jego zgodność z oryginałem została poświadczona przez notariusza albo przez występującego w sprawie pełnomocnika strony będącego adwokatem, radcą prawnym, rzecznikiem patentowym lub radcą Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej.
Oddalając roszczenia stwierdził, że przedstawienie jako dowodów kserokopii dokumentów potwierdzających żądanie jest niewystarczające: w świetle zakwestionowania prawdziwości tych materiałów obowiązkiem powoda jest złożenie oryginałów dowodów lub potwierdzonych za zgodność odpisów — zaś niepoświadczone za zgodność kopie dokumentów (umowy pożyczki, wypowiedzenia, wezwania do zapłaty) nie mają mocy dowodowej, zaś brak złożenia porozumienia do weksla in blanco uniemożliwia ocenę stosunku prawnego pod kątem klauzul abuzywnych.
W apelacji od tego wyroku strona powodowa wskazała, że kserokopie pism są dokumentami w rozumieniu prawa cywilnego, zatem na gruncie proceduralnym należy je traktować jako dokumenty prywatne, pozwalające na dokonanie ustaleń — co oznacza, że sąd powinien był wydać nakaz na podstawie prawidłowo wypełnionego weksla.
Odnosząc się do tych argumentów sąd odwoławczy przedstawił następujący wywód dotyczący zasad dowodzenia z dokumentów: zgodnie z przyjętą w prawie cywilnym definicją dokument to nośnik informacji umożliwiający zapoznanie się z treścią tej informacji, czyli oświadczeniem woli lub wiedzy, bądź „przejawu uczuć” (art. 77(3) kc).
Proceduralnie natomiast dokument taki może zawierać tekst (wówczas sposób przeprowadzania dowodu określają art. 243(1)-257 kpc), jak też na nośniku może być sporządzony dokument, który tekstu nie zawiera (np. nagrania audio lub video, zdjęcia, etc. — wówczas stosuje się odpowiednio przepisy o oględzinach, art. 308 kpc). Istnieją też środki dowodowe nie oparte na dokumentach (np. badania DNA, obserwacje lekarskie, etc.).
art. 245 kodeksu postępowania cywilnego
Dokument prywatny sporządzony w formie pisemnej albo elektronicznej stanowi dowód tego, że osoba, która go podpisała, złożyła oświadczenie zawarte w dokumencie.
art. 253 kodeksu postępowania cywilnego
Jeżeli strona zaprzecza prawdziwości dokumentu prywatnego albo twierdzi, że zawarte w nim oświadczenie osoby, która je podpisała, od niej nie pochodzi, obowiązana jest okoliczności te udowodnić. Jeżeli jednak spór dotyczy dokumentu prywatnego pochodzącego od innej osoby niż strona zaprzeczająca, prawdziwość dokumentu powinna udowodnić strona, która chce z niego skorzystać.
W takim kontekście kserokopia dokumentu tekstowego, chociaż jest tylko odbitką (dokumentem „wtórnym”), nie może być traktowana jako inny dokument niż zawierający tekst — ale nie może być też traktowana jako dokument prywatny, albowiem
Dokument tego typu (kserokopia) jest podatny na manipulacje. Kserokopie dają się łatwo fabrykować za pomocą dostępnych powszechnie urządzeń i programów informatycznych. Dokument papierowy z oryginalnym podpisem można łatwo zeskanować i wprowadzić do systemu informatycznego, a następnie za pomocą programu informatycznego edytować, czyli przerabiać, nadając mu dowolną treść. Przeniesienie zeskanowanego podpisu albo choćby kserokopii podpisu z jednego miejsca w inne w środowisku informatycznym, a następnie wydrukowanie i sporządzenie kserokopii z wydruku nie jest skomplikowane.
Dokumentem prywatnym (art. 245 kpc) jest tylko i wyłącznie dokument podpisany własnoręcznie, bo tylko wówczas niezbicie potwierdza, iż osoba złożyła oświadczenie; tylko taki dokument objęty jest domniemaniem prawdziwości, czego skutkiem jest odwrócenie ciężaru dowodowego. Kserokopia tekstu jest dowodem słabym. Sąd może na podstawie kopii dokumentu ustalać fakty, ale pamiętając o zachowaniu ostrożności co do jej wiarygodności. Sprawa jest prosta jeśli przeciwnik procesowy nie zaprzecza lub przyznaje fakty stwierdzone w kserokopii — jednak jeśli strona przeciwna okolicznościom tym zaprzecza, sąd nie może wyłącznie dać wiary kopii.
Uwzględnienie dowodu z ksera naruszałoby także przepisy procedury określające obowiązek przedstawienia, na żądanie przeciwnika, oryginałów dokumentów (art. 129 kpc) — wszakże na żądanie przeciwnika strona ma obowiązek złożyć oryginał dokumentu, zaś odmowa może być przez sąd oceniana zgodnie z zasadą swobodnej oceny dowodów. Skoro więc pozwany zaprzeczył twierdzeniom powoda i podważył oryginalność kopii — powinnością powoda było przedstawić dokumentację w oryginale.
Konsekwencją oceny, iż ksero pisma nie może być traktowane jako dokument prywatny było oddalenie apelacji bez konieczności analizowania pozostałych argumentów, co nie przeszkodziło sądowi w potwierdzeniu poglądu, że oparcie pozwu przeciwko konsumentowi na wekslu in blanco i porozumieniu wekslowym nie jest wystarczające — strona powodowa musi także przedstawić umowę, do której weksel się odnosi, już choćby w celu sprawdzenia czy nie zawiera niedozwolonych postanowień.