Pokazując relację z publicznego zgromadzenia nie sposób nie pokazać wizerunku jego uczestników (ale kłamać mediom nie wolno)

A skoro kilkanaście dni temu było o tym, że władza szykuje nam rebranding symboliki państwowej, a tydzień temu mili chłopcy-ernstowcy zakrzyczeli dziewczynę z Powstania, dziś czas na kilka akapitów o tym, że jak ktoś idzie na publiczną manifestację, to się nie może dziwić, że w mediach może mignąć jego twarz — ale media nie mogą zakłamywać rzeczywistości — czyli czy dopuszczalne jest rozpowszechnianie wizerunku uczestnika publicznego zgromadzenia?

Sprawa dotyczyła odpowiedzialności publicznej TVP za emisję reportażu z kontrmiesięcznicy smoleńskiej zorganizowanej 10 kwietnia 2017 r. W materiale wykorzystano wizerunek mężczyzny, którego przedstawiono jako zadymiarza — agresywnego uczestnika ordynarnego zgromadzenia, obrażającego modlących się ludzi, zakłócającego hymn państwowy, a także skojarzono z osobą oskarżaną o handel ludźmi (a chodzi o „człowieka z helikopterem na głowie” — przyznam, że ta osobowość jakoś umknęła mej uwadze…). Po publikacji doszło do zidentyfikowania mężczyzny w pracy, co skończyło się postępowaniem dyscyplinarnym (został uniewinniony od zarzutów dyscyplinarnych dopiero przez sąd, ale perypetie skończyły się odejściem z pracy w GUS) oraz negatywnymi skutkami psychologicznymi — a do sądu trafił pozew, w którym zażądał usunięcia zmanipulowanego materiału z internetu i przeprosin, a także zadośćuczynienia (na zbożny cel i dla siebie).
Zdaniem strony pozwanej roszczenia były o tyle bezzasadne, że wizerunek powoda był wkomponowany w większą całość jaką było zgromadzenie, a jego postać stanowiła tylko element większej całości, zaś rozpowszechnianie wizerunku uczestnika publicznego zgromadzenia jest dozwolone. Co więcej decydując się na udział w publicznych wydarzeniach w takich dzień musiał liczyć się z obecnością mediów — a więc także z tym, że załapie się na relację.
(Zainteresowanych szczegółami odsyłam np. do tekstu „Obywatel wygrał z TVP. Telewizja publiczna musi przeprosić za zmanipulowany materiał”.)

…co oznacza, że niewątpliwie doszło do naruszenia jego dobrego imienia i godności — ponieważ mężczyznę nieprawdziwie przedstawiono jako uczestnika zgromadzenia, którego uczestnicy są ordynarni i prowokujący, obrażają modlących się, zakłócają odśpiewanie hymnu państwowego, a także wprost skojarzono go z osobą podejrzaną o handel kobietami, a materiał został tak sklecony, że wszystkie słowa narratora można odnieść wprost do powoda.
Obowiązkiem każdego dziennikarza jest dochowanie należytej staranności i rzetelności przy zbieraniu i wykorzystywaniu materiałów w publikacji — powinien sprawdzić zgodność z prawdą otrzymanych wiadomości i podać ich źródło, ale też chronić dobra osobiste innych osób. Media mają prawo prowadzić publiczną krytykę zjawisk społecznych i osób publicznych, jednakże w granicach norm prawnych i zasad współżycia społecznego — toteż przekaz powinien być „obiektywny i całościowy, a nie wybiórczy i stronniczy”. Bezmyślne zestawienie osoby powoda, uczestnika jednego z wielu zgromadzeń, które w tym dniu odbyły się w tej okolicy, z wydarzeniami, z którymi się nie identyfikuje i nie uczestniczy, wraz z komentarzem narratora, ukazały jego nieprawdziwy obraz, zarazem sposób pokazania sceny z obraźliwymi okrzykami „pisowska komuna” pomijał istotną okoliczność — że była to reakcja na obraźliwe okrzyki z drugiej strony („raz sierpem, raz młotem, czerwoną hołotę”) i plucie na kontrdemonstrantów.
Powinnością Telewizji Polskiej jako medium publicznego jest realizowanie misji publicznej — utrzymywanie na antenie zróżnicowanych, pluralistycznych, bezstronnych, wyważonych i niezależnych programów m.in. w zakresie informacji, publicystyki. Realizacja misji publicznej stanowi przejaw ochrony uzasadnionego interesu społecznego — a więc jest okolicznością wyłączającą bezprawność naruszenia dóbr osobistych — jednakże zaprezentowanie wybiórczej, nacechowanej pejoratywnie relacji z publicznych wydarzeń wymogu tego nie spełnia. Media mogą polemizować na temat formy korzystania przez obywateli z konstytucyjnej swobody zgromadzeń — ale przedstawianie tych zjawisk musi być rzetelne i nie może odbiegać od prawdy.
Emisja naruszyła także prawa powoda do jego wizerunku — bo trzykrotnie ukazano twarz powoda, w centrum kadru, w sposób umożliwiający jego identyfikację — bez jego zgody i wbrew prawu. Owszem, powód był częścią zgromadzenia publicznego, jednakże nie został przedstawiony jako szczegół całości — praca kamery i sposób kadrowania obrazu wyeksponowały jego osobę, przez co stał się głównym motywem kadru.

Odmienny pogląd na rozpowszechnianie wizerunku uczestnika publicznego zgromadzenia przedstawił sąd odwołąwczy: ocena czy sposób ukazania twarzy uczestnika zbiorowości mieści się w dyspozycji art. 81 ust. 2 pkt 2 pr.aut. wymaga przeprowadzenia swoistego testu: jeśli po usunięciu wizerunku charakter materiału (sposób przedstawienia zdarzeń) nie ulegnie zmianie, to jest oczywiste, iż obraz ten stanowił wyłącznie tło/drugi plan dla owego wydarzenia. Analiza relacji wskazuje, że powód został przedstawiony jako jeden z wielu widocznych równocześnie manifestantów, nie ma przy tym znaczenia, iż jego postać znajduje się niekiedy w centrum kadru, zawsze bowiem stoi w otoczeniu innych osób — a gdyby jego wizerunek usunąć, przekaz reportażu nie zmieniłby się w istotny sposób. Nie sposób przecież pokazać przebiegu publicznego wydarzenia bez incydentalnego ukazania jego uczestników, zaś w środku kadru zawsze będzie jakaś osoba, której twarz może rzucić się widzom w oczy — to jeszcze nie stanowi naruszenia praw do wizerunku.

Niezależnie od tego sąd podzielił stanowisko, że przypisanie powodowi w relacji z publicznego zgromadzenia nieprawdziwych cech i zachowania wskazuje, iż

Tego rodzaju wybiórcze i tendencyjne opracowanie materiału, pod apriorycznie założoną tezę, niewątpliwie narusza dobra osobiste mężczyzny, zatem sąd prawomocnie nakazał TVP publikację przeprosin, a także zasądził 6 tys. złotych zadośćuczynienia (i 12 tys. złotych na zbożny cel).