Jakiś czas temu w serwisie internetowym SN opublikowano uchwałę, w której przyjęto, że umowa zlecenia z podmiotem powiązanym z pracodawcą — faktycznym beneficjentem usług świadczonych przez pracownika — jest pracą na rzecz pracodawcy, nawet jeśli nie pokrywa się zakres czynności. Warto zapoznać się z uzasadnieniem orzeczenia, które będzie wskazówką dla tych przedsiębiorców, którzy zamierzając oszczędzić na części kosztów decydują się na wydzielenie części działalności operacyjnej do odrębnego podmiotu.
uchwała Sądu Najwyższego z 26 sierpnia 2021 r. (III UZP 3/21)
Pojęcie „wykonuje pracę na rzecz pracodawcy”, o którym mowa w art. 8 ust. 2a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, obejmuje wykonywanie umowy zlecenia (innej umowy o świadczenie usług, do której stosuje się przepisy dotyczące zlecenia) zawartej przez pracownika z przedsiębiorcą prowadzącym sprzedaż towarów jego pracodawcy (np. przez Internet), z którym przedsiębiorca ten powiązany jest osobowo lub kapitałowo, także wtedy, gdy zakres obowiązków wynikających z umowy zlecenia jest odmienny od obowiązków objętych umową o pracę a miejsce wykonywania umowy zlecenia znajduje się poza miejscem świadczenia umowy o pracę.
Sprawa dotyczyła pracowników firmy zajmującej się prowadzeniem salonów z biżuterią i wyrobami jubilerskimi, którzy równolegle pracowali, na umowę zlecenie, w powiązanej spółce powołanej dla sprzedaży asortymentu przez internet (pozostawione w uzasadnieniu okruszki pozwalają stwierdzić, że chodzi tu o relacje spółek Apart sp. z o.o. i E-R2 sp. z o.o. SKA — „czapą” nad nimi jest spółka Polish Luxury Group sp. z o.o.).
W ramach współpracy ustalono, że E-R2 będzie operatorem sklepu internetowego, w którym będzie sprzedawany towar stanowiący własność Apartu (przeksięgowanie towaru następowało dopiero w momencie złożenia zamówienia przez kupującego); różne czynności (księgowe, fizyczne, etc.) były podejmowane, na różnych etapach, przez pracowników różnych spółek, natomiast w czasie zwiększonego ruchu w e-sklepie zatrudniano na zlecenie inne osoby, w tym pracowników Apartu. Zleceniobiorcy zasadniczo wykonywali te czynności po godzinach pracy i w weekendy, w pomieszczeniach E-R2 (de facto znajdujących się pod tym samym adresem, co Apart), która też odprowadzała składki na ubezpieczenia społeczne od umów zleceń…
…co podważył ZUS, którego zdaniem tak czy inaczej chodziło o wykonywanie pracy na rzecz własnego pracodawcy, a więc wszystkie składki powinien zapłacić Apart.
art. 8 ust. 2a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych
Za pracownika, w rozumieniu ustawy, uważa się także osobę wykonującą pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, albo umowy o dzieło, jeżeli umowę taką zawarła z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy.
Odwołanie pracodawcy zostało oddalone przez sąd: pracą wykonywaną na rzecz pracodawcy jest każda praca, której beneficjentem jest pracodawca. Płatnikiem wszystkich składek na ubezpieczenie społeczne od swojego pracownika jest pracodawca, nawet jeśli formalnie zatrudniała go osoba trzecia — podmiot kapitałowo i organizacyjne powiązany z pracodawcą — niezależnie od formalnych więzi prawnych i niezależnie od tego, że pracownik może działać także w interesie zleceniodawcy (wyrok SN z 7 lutego 2017 r., II UK 693/15; wyrok SN z 3 października 2017 r., II UK 488/16).
Badając wniesioną przez Apart apelację sąd II instancji stwierdził, że zachodzą wątpliwości co tego czy umowa zlecenia z podmiotem powiązanym z pracodawcą — obejmująca inny zakresu czynności (praca w sklepie stacjonarnym vs. praca w e-sklepie), a także wykonywana poza czasem i miejscem świadczenia pracy owego pracownika –może być traktowana jako odpowiadająca rozszerzonej definicji pracownika, zatem zwrócił się do SN z następującym zagadnieniem prawnym:
art. 18 ust. 1a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych
W przypadku ubezpieczonych, o których mowa w art. 8 ust. 2a, w podstawie wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe uwzględnia się również przychód z tytułu umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia albo umowy o dzieło.
Czy interpretacja pojęcia „wykonuje pracę na rzecz pracodawcy” zawartego w przepisie art. 8 ust. 2a usus, obejmuje realizację umowy zlecenia zawartej przez pracownika Przedsiębiorcy powiązanego osobowo i kapitałowo z przedsiębiorcą prowadzącym wyłącznie sprzedaż towarów w systemie on-line (przez Internet), w sytuacji gdy zakres obowiązków wynikających z umowy zlecenia jest całkowicie odmienny od obowiązków objętych umową o pracę, umowa zlecenia jet realizowana poza godzinami pracy wynikającymi z umowy o pracę, jak również miejsce realizacji umowy zlecenia znajduje się poza miejscem świadczenia umowy o pracę?
Sąd Najwyższy zwrócił uwagę, że definicja pracownika w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniach społecznych — sięgająca poza stosunek pracy — obejmuje sytuacje, w której pracownik wykonuje na jego rzecz pracę, będąc formalnie związanym umową cywilnoprawną z osobą trzecią. Z orzecznictwa wynika, iż celem art. 8 ust. 2a usus jest wzmocnienie ochrony pracownika przed obciążaniem pracownika dodatkową pracą, poprzez specjalnie powołane do tego spółki-córki i „zmowy firm”, bez należnej rekompensaty z tytułu nadgodzin, unikania oskładkowania wynagrodzeń, a także zniechęcenie chlebodawców do korzystania z fikcyjnego outsourcingu pracowniczego. W takim ujęciu świadczenie pracy na rzecz pracodawcy może obejmować także sytuacje, w których formalnie pracownik jest związany umową z innym podmiotem, ale beneficjentem podejmowanych przez niego czynności jest zainteresowany efektem pracodawca, niezależnie od tego czy pracownik pozostawał pod faktycznym kierownictwem swego pracodawcy i czy od niego otrzymywał pensję (por. „Czy etatowy pracownik może być podwykonawcą usługi w ramach umowy zlecenia?” i uchwała SN z 26 sierpnia 2021 r., III UZP 6/21).
Wykładnia pojęcia „wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy” jest nietrudna w standardowych przypadkach: jeśli pracownika wiąże dodatkowa umowa cywilnoprawna ze swoim pracodawcą lub jeśli taka umowa została zawarta z innym podmiotem, ale de facto praca jest świadczona na rzecz pracodawcy (pracodawca uzyskuje rezultaty pracy owego pracownika). W judykaturze przyjęto szerokie znaczenie pojęcia pracy wykonywanej „na rzecz pracodawcy” — to każda praca, której efekty przypadają pracodawcy pracownika, niezależnie od formalnych więzi łączących go z osobą trzecią, jeśli istnieją przepływy finansowe między podmiotami (tj. pracodawca finansuje wynagrodzenia pracowników), niezależnie od tego czy rodzaj działalności podmiotów jest tożsamy.
(Ciekawe: w uzasadnieniu uchwały SN stwierdził, że pracodawca, jako płatnik składek, powinien w takim przypadku zasięgnąć informacji o wysokości wynagrodzenia — zaś takie działanie nie narusza dóbr osobistych ani nie jest sprzeczne z RODO.)
W ocenie SN zasada ta ma zastosowanie także w przypadku pracodawcy, który przekazuje część działalności (sprzedaż towarów oznaczonych swoją marką we własnym sklepie internetowym) do spółki powiązanej (operatora owego sklepu), która wykonuje te czynności rękoma pracowników owego pracodawcy. Taki model sprzedaży — brak ryzyka biznesowego E-R2, która sprzedawała towar będący własnością Apartu (jego własność przechodziła na operatora sklepu dopiero w momencie złożenia zamówienia przez klienta — oznacza, że E-R2 de facto była tylko pośrednikiem w sprzedaży, zaś owi pracownicy świadczyli pracę na rzecz Apartu, który był rzeczywistym beneficjentem ich pracy. Oczywiście takie działanie jest całkowicie zgodne z prawem — jednak podejmując decyzje biznesowe należy liczyć się z ich konsekwencjami, którą w tym przypadku jest zakwalifikowanie zleceniobiorcy świadczącego usługi na rzecz podmiotu powiązanego jako pracownika.
Można zaryzykować tezę, że im silniejsze powiązania kapitałowe, organizacyjne, ekonomiczne i personalne między pracodawcą i osobą trzecią zlecającą jego pracownikom wykonywanie umowy cywilnoprawnej, tym łatwiej w konkretnym stanie faktycznym uznać (ustalić i ocenić), że praca świadczona w ramach umowy cywilnoprawnej była wykonywana na rzecz pracodawcy — w jego interesie. Chodzi w tym przypadku o struktury holdingowe, powiązania typu spółka dominująca-spółka zależna, spółka matka-spółka córka, wyodrębnienie spóle „celowych” itp.
Nie ma przy tym znaczenia, że pracownicy wykonywali pracę odbiegającą od ich zwykłego zakresu obowiązków i poza zwykłym czasem pracy — zastosowanie art. 8 ust. 2a usus nie wymaga, by związany umową cywilnoprawną pracownik świadczył pracę identyczną lub podobną do tej w ramach stosunku pracy — istotne jest to, że umowa zlecenia zawarta jest z podmiotem powiązanym z pracodawcą, ale efekty pracy odnoszą się do „prawowitego” chlebodawcy.