Prawo uzależnia skuteczność szeregu czynności procesowych od ich dokonania w określonym terminie, np. nie będzie można wnieść odwołania od wyroku, jeśli strona we właściwym czasie nie zawnioskuje o jego uzasadnienie, to oczywista oczywistość. Jak zatem zachowanie takiego terminu wynika w przypadku osoby pozbawionej wolności, która na pocztę się nie przejdzie, listu nie nada? Aktualnym P.T. Czytelnikom tutejszego „Czasopisma” się nie przyda, ale kiedyś… kto wie? (postanowienie Sądu Najwyższego z 19 października 2021 r., V KZ 45/21)
Sprawa zaczęła się od wniosku o sporządzenie i doręczenie uzasadnienia wyroku, złożonego przez skazanego, który był pozbawiony wolności — i nie wnosił o obecność na rozprawie (był obecny jego obrońca z urzędu). Oskarżony złożył wniosek o sporządzenie uzasadnienia w administracji zakładu karnego w prawidłowym terminie, jednak korespondencja nie została wysłana, ponieważ nie została przezeń opłacona, pomimo posiadania pieniędzy. Kolejny wniosek został złożony kilkanaście dni później, został też przesłany sądowi — który stwierdził, że doręczenie nastąpiło z przekroczeniem terminu (art. 422 par. 1 kpk), zatem sąd odmówił jego przyjęcia.
art. 124 kodeksu postępowania karnego
Termin jest zachowany, jeżeli przed jego upływem pismo zostało nadane w placówce podmiotu zajmującego się doręczaniem korespondencji (…) lub złożone przez (…) osobę pozbawioną wolności w administracji odpowiedniego zakładu (…)
W zażaleniu na odmowę przyjęcia wniosku o sporządzenie uzasadnienia wyroku oskarżony powołał się m.in. na to, że przesyłka nie została wysłana do sądu ze względu na niezależną od niego blokadę środków pieniędzy, co oznacza, że winni opóźnienia są funkcjonariusze placówki penitencjarnej.
Sąd Najwyższy podzielił te argumenty: w przypadku osoby pozbawionej wolności złożenie korespondencji w administracji więzienia jest skuteczne dla zachowania terminu procesowego. Nie ma znaczenia czy zakład karny przesłał je dalej, czy wysyłkę wstrzymał z jakiegokolwiek powodu (także ze względu na brak opłaty). Co więcej wprawdzie korespondencja osadzonego w więzieniu podlega wprawdzie cenzurze i nadzorowi — z wyłączeniem jednak korespondencji prowadzonej z obrońcą i pełnomocnikiem, a także m.in. z organami ścigania i wymiarem sprawiedliwości, która nie może być cenzurowana i zatrzymywana — a także powinna być bezzwłocznie przekazywane do adresata. Koszty takich przesyłek ponosi skazany, a jeśli nie posiada pieniędzy, przysługuje mu od administracji zakładu karnego papier, koperty i znaczki pocztowe na 2 przesyłki ekonomiczne w miesiącu (Dz.U. z 2016 r. poz. 2231).
art. 8a kodeksu karnego wykonawczego
§ 1. Korespondencja skazanego pozbawionego wolności podlega cenzurze i nadzorowi, chyba że ustawa stanowi inaczej.
§ 2. Korespondencja skazanego pozbawionego wolności z obrońcą lub pełnomocnikiem będącym adwokatem lub radcą prawnym nie podlega cenzurze, nadzorowi oraz zatrzymaniu i powinna być bezzwłocznie przekazywana do adresata. (…)
§ 3. Przepis § 2 zdanie pierwsze stosuje się odpowiednio do korespondencji skazanego pozbawionego wolności prowadzonej z organami ścigania, wymiaru sprawiedliwości i innymi organami państwowymi (…).
Oznacza to, że niezależnie od tego czy skarżący miał pieniądze na wysłanie wniosku o sporządzenie uzasadnienia wyroku, czy ich nie miał, doszło do skutecznego „złożenia” pisma w administracji zakładu karnego, z zachowaniem ustawowego terminu. W takim przypadku nie ma znaczenia, że faktycznie doręczona korespondencja została nadana po terminie — zaś przyjęcie innej wykładni art. 124 kpk prowadziłoby do wniosku contra lege.
Z tego względu SN nie tylko uchylił zaskarżone zarządzenie, ale także przyjął wniosek o sporządzenie uzasadnienia wyroku — równocześnie przekazując sprawę sądowi celem podjęcia dalszych czynności (tj. napisania owego uzasadnienia i doręczenia oskarżonemu).