Czy sąd może lub powinien doręczyć zarządzenie o zwrocie pozwu stronie, która jest reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika? Czy strona, która ma prawnika, może sama zaskarżyć zwrot pozwu? I, wcale nie na marginesie: czy wskazanie braków pisma procesowego zastępuje uzasadnienie zarządzenia — i czy można wnieść zażalenie wyłącznie na podstawie samego zarządzenia, bez wniosku o jego uzasadnienie?
uchwała Sądu Najwyższego z 29 października 2021 r. (III CZP 60/20)
Zarządzenie o zwrocie pozwu wniesionego przez adwokata, radcę prawnego, rzecznika patentowego lub Prokuratorię Generalną Rzeczypospolitej Polskiej, wydane na podstawie art. 130(1a) § 1 i 2 kpc, doręcza się tym podmiotom; termin do wniesienia zażalenia na to zarządzenie biegnie od dnia jego doręczenia z uzasadnieniem sporządzonym na żądanie, o którym mowa w art. 357 § 2(1) w związku z art. 362 kpc.
Sprawa zaczęła się od wniesionego przez radcę prawnego jako pełnomocnika powódki pozwu o ustalenie nieważności zawartej z bankiem. Sąd zwrócił pozew ze względu na braki formalne; pełnomocnik wniósł pozew jeszcze raz, jednak uzupełniając tylko część braków; resztę („wymaganą liczbę egzemplarzy pełnomocnictwa”) doniósł po miesiącu, wnosząc równocześnie o przywrócenie terminu do dokonania tej czynności. Sąd oddalił wniosek o przywrócenie terminu, a pozew znów odrzucił ze względu na nieuzupełnienie braków w wymaganym terminie — a do sądu trafiło zażalenie powódki na zarządzenie o zwrocie.
Sąd odwoławczy powziął wątpliwości czy strona miała prawo — skoro zarządzenie podlegało doręczeniu wyłącznie jej pełnomocnikowi (z kontekstu wynika, że tak też się stało, a powódka nie otrzymała zarządzenia o zwrocie pozwu) — wnieść zażalenie, a także czy dopuszczalne jest wniesienie zażalenia bez uprzedniego wniosku o uzasadnienie, zatem zwrócił się do SN z następującym zagadnieniem prawnym:
1. Czy zarządzenie o zwrocie pozwu wydane na podstawie art. 130(1a) kpc podlega doręczeniu stronie, nawet jeśli jest ona reprezentowana przez pełnomocnika procesowego?
2. Czy wydanie zarządzenia o zwrocie pozwu na podstawie art. 130(1a) kpc ze wskazaniem braków stanowiących podstawę zwrotu zgodnie z § 2 tego przepisu powoduje, że termin do złożenia zażalenia na to zarządzenie biegnie od dnia jego doręczenia?
Sąd Najwyższy przypomniał, iż błędne formalnie pismo procesowe wniesione przez profesjonalnego pełnomocnika podlega zwrotowi bez wezwania do uzupełnienia, przy czym sąd powinien wskazać owe braki. W takim przypadku pełnomocnik może wnieść pismo ponownie w ciągu tygodnia od doręczenia zarządzenia. Celem regulacji jest usprawnienie postępowania i zdyscyplinowanie stron.
art. 130(1a) par. 1-2 kodeksu postępowania cywilnego
§ 1. Jeżeli pismo procesowe wniesione przez adwokata, radcę prawnego, rzecznika patentowego lub Prokuratorię Generalną Rzeczypospolitej Polskiej nie może otrzymać prawidłowego biegu wskutek niezachowania warunków formalnych, przewodniczący zwraca pismo stronie bez wezwania do jego poprawienia lub uzupełnienia. Mylne oznaczenie pisma procesowego lub inne oczywiste niedokładności nie stanowią przeszkody do nadania pismu biegu i rozpoznania go w trybie właściwym.
§ 2. W zarządzeniu o zwrocie pisma wskazuje się braki, które stanowią podstawę zwrotu.
(Wcale nie na marginesie SN przytomnie zauważył, iż podobna regulacja została swego czasu uznana za sprzeczna z Konstytucją, wyrok TK z 15 kwietnia 2009 r., SK 28/08; polecam także świeżutki tekst „Sądowa „zgaduj zgadula” — pismo zwrócone, pełnomocnik domyśli się dlaczego” w serwisie Prawo.pl.)
Generalną zasadą procesową jest doręczanie pism procesowych pełnomocnikowi strony, jest to efektem założenia, że skoro strona wskazała osobę upoważnioną do jej reprezentowania w procesie, to niechaj pełnomocnik ją reprezentuje. Jedynym wyjątkiem od tej reguły jest doręczanie wezwań do osobistego stawiennictwa strony (art. 133 par. 3 kpc). Przepisy o doręczeniach mają charakter bezwzględnie obowiązujący, toteż doręczenie zarządzenia o zwrocie pozwu stronie jest bezskuteczne. (SN tego nie dopowiedział, ale oznacza to, że stronie nie przysługuje także uprawnienie do jego zaskarżenia — zatem zażalenie na odrzucenie pozwu będzie odrzucone.)
art. 357 par. 2(1) kpc
Postanowienie wydane na posiedzeniu niejawnym sąd uzasadnia tylko wtedy, gdy podlega ono zaskarżeniu, i tylko na żądanie strony zgłoszone w terminie tygodnia od dnia doręczenia postanowienia. Postanowienie z uzasadnieniem doręcza się tylko tej stronie, która zażądała sporządzenia uzasadnienia i doręczenia postanowienia z uzasadnieniem.
art. 394 par. 1 pkt 2 kpc
Zażalenie do sądu drugiej instancji przysługuje na postanowienia sądu pierwszej instancji kończące postępowanie w sprawie, a ponadto na postanowienia sądu pierwszej instancji i zarządzenia przewodniczącego, których przedmiotem jest:
2) zwrot pozwu;
Odnośnie pytania o skuteczność zaskarżenia zażalenia wniesionego uzasadnienia, SN podtrzymał dotychczasowy pogląd: zaskarżalne zarządzenia doręcza się bez uzasadnienia, ale wniesienie zażalenia wymaga uprzedniego złożenia wniosku o sporządzenie uzasadnienia — i wniesienia 100-złotowej opłaty (do zaskarżania zarządzeń stosuje się przepisy o zażaleniach na postanowienia, art. 398 kpc).
Tryb taki jest wymagany także w przypadku zażaleń na zarządzenia, w których wskazano braki formalne zwracanego pisma — „wytknięcie przez przewodniczącego w sentencji zarządzenia braków, z powodu których zwraca pismo stronie, nie jest tożsame z uzasadnieniem tego orzeczenia” — co oznacza, że także z tego względu zażalenie będzie odrzucone (por. „Zażalenie na postanowienie wniesione bez wniosku o uzasadnienie podlega odrzuceniu jako niedopuszczalne — nawet jeśli sąd (błędnie) wysłał je „z urzędu””).
Tytułem komentarza: doręczenie zarządzenia o zwrocie pozwu powinno nastąpić pod adres pełnomocnika — co jednak jeśli ów błąd polega na braku prawidłowego pełnomocnictwa? Sytuacja może nie do końca tego dotyczyła (nie było wątpliwości czy pełnomocnictwo zostało udzielone — po prostu brakowało egzemplarzy dokumentów), ale — biorąc pod uwagę, że nowela kpc z 2019 r. miała być dobrą zmianą, a wyszedł rzecz jasna polski nieład — czekam i na takie zagadnienie w SN.