Czy odmowa zwolnienia z obowiązku odprowadzenia składek na ZUS (możliwość skorzystania z „Tarczy COVID-19”) może nastąpić ze względu na brak złożenia deklaracji rozliczeniowych? Czy w takim przypadku organ może ograniczyć się do prostego stwierdzenia („nie złożył, więc nie ma prawa”), czy jednak w wydanej decyzji powinien wyraźnie uzasadnić tę okoliczność? (nieprawomocny wyrok WSA w Gdańsku z 4 stycznia 2022 r., I SA/Gd 1201/21).
Sprawa dotyczyła decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych odmawiającej przedsiębiorcy prawa do zwolnienia ze składek na ubezpieczenia społeczne za marzec 2020 r. (bo koronawirus) — a to dlatego, że płatnik złożył deklarację rozliczeniową ZUS DRA dopiero w sierpniu, czyli po terminie. Miesiąc później ZUS wydał kolejną decyzję, w której stwierdził, że firma nie popełniła błędu, a więc zwolnienie przysługiwało — aby wkrótce wydać trzecią decyzję, w której znów odmówiono prawa zwolnienia ze składek na ZUS (tym razem już za cały okres od marca do maja 2020 r.).
Przedsiębiorca złożył odwołanie, w którym zwrócił uwagę, że niedopuszczalna jest sytuacja, w której w jednej sprawie istnieje kilka sprzecznych rozstrzygnięć, zwłaszcza, że przecież był zwolniony z obowiązku składania deklaracji…
…zatem pół roku później ZUS stwierdził nieważność z mocy prawa decyzji zwalniającej firmę z obowiązku zapłaty składek. Co do mieszania w papierach stwierdzono, że skoro płatnik decyzji nie zaskarżył, to organ miał prawo ją uchylić, zmienić lub unieważnić z urzędu (art. 83a ust. 2 usus) — bez oglądania się na przepisy kodeksu postępowania administracyjnego, które nie mają w tym zakresie zastosowania (art. 123 usus).
art. 31zq ust. 1 u 3 ustawy COVID-19
1. Za marzec, kwiecień i maj 2020 r. (…) płatnik składek jest obowiązany przesyłać deklaracje rozliczeniowe lub imienne raporty miesięczne na zasadach i w terminach określonych w przepisach ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, chyba że zgodnie z tymi przepisami zwolniony jest z obowiązku ich składania.
2. Warunkiem zwolnienia z obowiązku opłacania należności z tytułu składek (…) jest przesłanie deklaracji rozliczeniowych lub imiennych raportów miesięcznych należnych za marzec, kwiecień i maj 2020 r. nie później niż do dnia 30 czerwca 2020 r. (…) chyba że płatnik składek zwolniony jest z obowiązku ich składania.
Odnosząc się do wniesionej przez przedsiębiorcę skargi Wojewódzki Sąd Administracyjny przypomniał, że w postępowaniu w sprawach dotyczących ubezpieczeń społecznych stosuje się przepisy kodeksu postępowania administracyjnego (art. 180 kpa; bajdełej to ciekawy przypadek wzajemnego krzyżowania się podstaw wyłączenia zastosowania ustaw). Przepisy te nakładają na organy publiczne m.in. obowiązek stania na straży praworządności, prowadzenia postępowania w sposób budzący zaufanie do władzy publicznej; zasadą jest także, iż decyzja, po wyczerpaniu drogi odwoławczej, staje się ostateczna (art. 16 par. 1 kpa), zatem jej podważenie może nastąpić wyłącznie w trybie nadzwyczajnym, np. stwierdzenia nieważności ze względu na wadę decyzji. Jednakże do stwierdzenia nieważności ostatecznej decyzji nie wystarczy „gołe” powołanie się na wadę powodującą jej nieważność z mocy prawa (art. 156 par. 1 pkt 7 kpa) — taka wada musi wynikać z przepisu szczególnego, toteż organ musi wskazać przepis prawa materialnego będący wyraźną podstawą nieważności owej decyzji.
Odnosząc się natomiast to meritum sprawy WSA przyznał, że warunkiem zwolnienia z obowiązku odprowadzenia składek na ubezpieczenia społeczne było terminowe złożenie deklaracji rozliczeniowych, z wyjątkiem jednak płatników zwolnionych z tego obowiązku. Jeśli zatem organ uważa, że firmie możliwość skorzystania z „tarczy” nie przysługuje, ponieważ płatnik nie złożył deklaracji DRA, to powinien okoliczność tę wyraźnie wyjaśnić, z powołaniem się na odpowiednie przepisy — a nie ograniczać się do gołosłownych ogólników.
Z tego względu w wydanym wyroku uchylono decyzję.